[Recensie] Reclaiming The F Word

Het F-woord – feminisme – heeft een vreemde bijklank gekregen. Enerzijds wordt het geassocieerd met kwalijke stereotypen. Vrouwen willen niet overkomen als lesbische mannenhaters in tuinbroeken, en veel mensen associëren feminisme met weerstand om er vrouwelijk uit te zien of zich ‘vrouwelijk’ te gedragen. Anderzijds weerklinken er her en der stemmen alsof het doel bereikt is en vrouwen dus ‘niet meer moeten zeuren’. Het gevolg is dat heel wat jonge vrouwen tegenwoordig uitspraken doen die beginnen met ‘ik ben geen feministe maar…’ of ‘ik noem me geen feministe maar…’. Catherine Redfern zette een blog op om dat te counteren: thefword.org. Volgens haar is het doel nog verre van bereikt – zeker als je verder kijkt dan de belangen van blanke, hoogopgeleide middenklassevrouwen – en moet de term dus opnieuw opgeëist worden. Kristin Aune had net een boek geschreven over vrouwen in de Kerk en werkte aan een doctoraat toen de auteurs elkaar ontmoetten. Samen hielden ze een enquête bij een 1300 zelfverklaarde feministes in het Verenigd Koninkrijk. De resultaten gebruikten ze om ‘Reclaiming the F Word’ te schrijven.

Het boek onderscheidt zeven grote actieterreinen. Telkens wordt eerst de huidige situatie geschetst. Daarna komen er manieren aan bod waarop het feminisme daarin een verschil kan maken, en op het eind van elk hoofdstuk staat een kort lijstje suggesties voor wie op dat vlak een activistisch engagement wil opnemen.

1. Bevrijde lichamen

Vrouwen én mannen staan onder druk. Wereldwijd zorgt het schoonheidsideaal ervoor dat mensen hopen geld uitgeven aan manieren om er jong, slank en westers uit te zien. De auteurs hebben het over de ‘beauty myth’ en ‘body fascism’. Daarnaast halen ze aan dat veel vrouwen nog onvoldoende informatie krijgen of toegang hebben tot middelen om zelf over hun lichaam te beschikken. Anti-abortuswetgeving bedreigt het leven van vele vrouwen. Toegang tot goede gezondheidszorg zou er in ontwikkelingslanden voor zorgen dat minder vrouwen sterven in het kraambed. Vrouwen lopen er ook meer kans op hiv-besmetting, genitale verminking en gedwongen sterilisatie. Wereldwijd is er dus nood aan meer kennis over menstruatie en voortplanting – het is letterlijk een kwestie van leven of dood – en seksuele opvoeding moet er meer op wijzen dat anticonceptie een gedeelde verantwoordelijkheid is.

2. Seksuele vrijheid en keuze

Mensen zouden de vrijheid moeten hebben om hun eigen keuzes te maken op het vlak van seksualiteit en om daar dan ook plezier aan te beleven, zonder inmenging van anderen, de staat, religie of de samenleving. Die oproep is een aanklacht tegen de dubbele standaard die gehanteerd wordt ten opzicht van mannen en vrouwen, tegen homofobie, tegen de toenemende invloed van pornografie en tegen objectivering. Vrouwen worden gezien als de belichaming van seks, en mannen als willoze slachtoffers van hun geslachtsdrift. Daarom worden vrouwenlichamen gebruikt om zowat alles te verkopen (‘sex sells’). Het is dezelfde opvatting waardoor vrouwen verplicht worden een hijab of boerka te dragen (paradoxaal genoeg), en die ervoor zorgt dat verkrachters zo moeilijk gerechtelijk veroordeeld raken. Seksuele opvoeding zou dus minder moeten focussen op de techniek, en meer op ‘consent’ (toestemming, goedvinden), respect, wederzijds plezier en de emotionele aspecten. Bovendien zou het over alle vormen van relaties moeten gaan, en niet alleen over heteroseksualiteit.

3. Een einde aan geweld tegen vrouwen

Wereldwijd zou minstens een op de drie vrouwen in hun leven geslagen, tot seks gedwongen of op een andere manier misbruikt worden. Geweld tegen vrouwen neemt vele vormen aan: infanticide op plaatsen waar het eervoller is om een zoon te hebben dan een dochter, gedwongen abortus, genitale verminking, verkrachting, gedwongen prostitutie, en mishandeling van vrouwen. Verder komen in dit hoofdstuk dagelijkse intimidatie, partnergeweld en geweld tegen sekswerkers aan bod.

4. Gelijkheid op het werk en thuis

In de jaren 70 kwam de vrouwenbeweging op voor gelijke lonen. Tegenwoordig verschuift de aandacht naar een evenwichtiger verdeling van huishouden en werk. De ‘dubbele dagtaak’ die vooral vrouwen opnemen, benadeelt hen op de arbeidsmarkt en vormt zo mee een rem op die gelijke verloning. Bovendien varieert die loonkloof ook nog volgens etniciteit, al dan niet een handicap hebben (‘ability’), seksuele gerichtheid, religie en leeftijd. Er is zowel sprake van een glazen plafond (die factoren belemmeren promotiekansen) als van een glazen muur (er zijn nog altijd ‘typische’ mannen- en vrouwenberoepen, en vaardigheden worden lager ingeschat naarmate er meer vrouwen in een bepaalde sector werken).

5. Aangepaste politiek en religie

De wereldbevolking bestaat voor de helft uit vrouwen. Het is dus niet meer dan rechtvaardig dat ze vertegenwoordigd zijn in politieke besluitvorming. Dat betekent enerzijds dat ze de kans moeten krijgen om in de politiek te stappen. Het boek toont uitgebreid aan welke hindernissen dat allemaal bemoeilijken: politieke partijen moeten hen toelaten en investeren in hen en hun campagne, vergaderingen moeten plaatsvinden op momenten die het mogelijk maken om werk en gezin te combineren, mensen moeten op hen stemmen, en hun werk mag niet bemoeilijkt worden door onaangepast gedrag van hun mannelijke collega’s. Anderzijds betekent evenredige vertegenwoordiging ook dat vrouwen evenredig in staat moeten zijn om te gaan stemmen. Hier spelen factoren als armoede, geletterdheid en toegang tot transport mee.

Religie geeft op een andere maar even allesomvattende manier vorm aan het leven van vrouwen. Toch is het door de vrouwenbeweging altijd wat stiefmoederlijk behandeld: feministen wisten niet goed hoe ze moesten omgaan met religieuze vrouwen, die zich schijnbaar tot het patriarchaat van georganiseerde godsdiensten aangetrokken voelen. Toch zijn vrouwen – zowel binnen als buiten geloofsgemeenschappen en religieuze instituten – altijd actief bezig geweest om een rechtvaardige(r) plaats op te eisen. De enen gaan in de geloofsteksten op zoek naar manieren om een grotere rol te kunnen spelen, anderen wijzen georganiseerde religie af en zoeken het meer in (nieuwe) vormen van spiritualiteit.

6. Populaire cultuur zonder seksisme

Aandacht voor popcultuur lijkt misschien eerder triviaal binnen het hele scala van feministisch activisme, maar het gaat nochtans om een heel belangrijk actieterrein. Je kunt wetten stemmen zoveel je wilt, maar echte emancipatie – voor iedereen – komt er pas als je mensen kunt overtuigen. Kritiek op videospelletjes is dus even belangrijk als opkomen tegen armoede of geweld.

Twee grote voorbeelden van populaire cultuur zijn muziek en reclame. Wat muziek betreft, gaat het over meer kansen voor vrouwelijke artiesten en over hoe optredens en festivals een veilige plaats moeten zijn voor vrouwelijke muziekliefhebbers. Van reclame wordt aangeklaagd dat seksisme er nog altijd alomtegenwoordig is, zelfs al doen sommige marketeers alsof ze ‘spelen met stereotypen’. Verder wijzen de auteurs op het gevaar van ‘commodity feminism’: producenten van schoonheidsproducten doen alsof je ‘bevrijding’ gewoon kunt kopen en op je gezicht smeren, producten voor seksuele hygiëne worden gepromoot via ‘informatieve’ websites over menstruatie, enzovoort.
Vergelijkbaar met dat ‘commodity feminism’ is de ‘volkspsychologie’ van boeken die beweren dat mannen en vrouwen van verschillende planeten komen.

Het vierde grote thema dat in dit hoofdstuk aan bod komt, is de ‘celebrity culture’: gefotoshopte beroemdheden en de verhalen over hun manier van leven bezorgen jonge mensen onrealistische verwachtingen.

7. Een ‘gereclaimd’ feminisme

Waarom is feminisme nog altijd belangrijk? Het is een overlevingsmechanisme, het moedigt mensen aan om na te denken over de bredere impact van wat we doen, het zorgt voor een ondersteunend netwerk, en het helpt om zaken hoger op de politieke agenda te krijgen. Je engageren voor feministische thema’s is niet altijd gemakkelijk: er is heel wat tegenkanting, en sommigen worden zelfs bedreigd met verkrachting of met de dood. Toch zetten veel mensen zich in om aan te tonen dat zulk gedrag onaanvaardbaar is.

Besluit

‘Reclaiming the F Word’ biedt een mooi overzicht van manieren waarop mensen – nog altijd – in hokjes geduwd worden, zowel vrouwen als mannen. Het geeft heel concrete voorbeelden, maar je krijgt ook een goed beeld van hoe hardnekkig de status quo kan zijn. Gelukkig zijn er over de hele wereld feministen actief, ook zowel vrouwen als mannen, die elk op hun manier en op hun terrein meewerken aan een antwoord, aan een rechtvaardiger toekomst. Het boek schetst dus niet zomaar een deprimerend beeld van hoeveel werk er nog aan de winkel is. Het bevat ook een boodschap van hoop: er is al veel veranderd, en er zijn nog heel wat mensen die de moed niet opgeven. Verplichte lectuur voor iedereen die geïnteresseerd is in gelijke rechten en feminisme!

Redfern Catherine & Aune Kristin, ‘Reclaiming The F Word. Feminism Today’. Zed Books: London & New York, 2013 (tweede editie). ISBN 978 1 78032 627 6.
 

>>> Dit stuk maakt deel uit van het Dossier 'Gender & Diversiteit', een initiatief van Ella vzw, VOK en Kif Kif