Daar stond hij dan, minzaam lachend achter het sprekersgestoelte. Daar waar hij moet staan: onze nieuwe Cultuurminister. Chokri Ben Chikha.
Het was een bewogen moment, die openingsavond van het Theaterfestival in De Singel afgelopen Donderdag. De lucht trilde, de verzamelde sector stond op scherp. Want met de aangekondigde besparingen (8 miljard in Vlaanderen op 5 jaar, en 17,3 miljard federaal jaarlijks) wisten ze hoe laat het was: dit is oorlog. Niemand die hen nu nog iets wijs kon maken met sussende praatjes over ‘afwachten’, ‘misschien opklaringen na de sanering’, ‘het zal wel meevallen’, enzovoort.
Als mondige sector staan ze als partizanen klaar om samen op te komen voor de studenten, de kinderverzorgsters, de jeugdbewegingen, voor de kinderen, ouderen en alleenstaande moeders die in de armoede gestort zullen worden. En ja, ook voor de kunstenaar die in de stilte van de schaamte zijn of haar bestaansminimum creatief probeert te beheren. De spanning was te snijden, en dat was eerlijk gezegd toch al even geleden.
Eerst was er die knallende speech van theatermaker Freek Vielen, The State of the Youth. Na een mooie aanloop waardoor de zaal stapsgewijs werd opgetild, volgde met jeugdige eenvoud een waarheid die zo waar is dat ze nooit alleen komt, maar van een catharsis wordt vergezeld: laat de consument toch niet beslissen over onze samenleving. Niet de consument. Wij, allemaal samen, moeten beslissen over het algemeen belang. Dat lukt nooit vanuit de logica van het eigenbelang.
Toen moest het hoogtepunt nog komen. Een immer sympathieke Ann Olaerts verscheen op het podium en stelde met een ontwapende directheid een verpletterend gebaar. ‘Dames en heren. Wegens de besparingen is de State of The Union afgeschaft.’ –ze keek even zwijgend op zoals alleen een slimme vrouw dat kan – ‘En omdat ook het stakingsrecht nu verboden is, gaan we in stilte over naar een minimale dienstverlening.’
Boenk. En toen viel het licht uit. Een cd van Helmut Lotti werd opgelegd. Wat een dramaturgie. Een kwartier samen staren in het zwart, even een momentje om de gevleugelde woorden van Freek te laten binnenkomen: laat de consument in ons niet beslissen over onze samenleving. Niet de consument, die kan dat niet aan, die wil zijn saucijzenbroodje, een koffiekoek dus. De warme waarheid van het buikgevoel.
Zacht knipperde het licht terug aan. De wakkere vrienden van de kunst wreven zich de ogen open. En daar stond hij dan, minzaam lachend achter het sprekersgestoelte. Daar waar hij moet staan: onze nieuwe Cultuurminister. Chokri Ben Chikha. De zaal schoot recht, vrouwen dansten op hun stoel, oef, een traan rolde over twee wangen. ‘assalaamu alaykum, bonjour, joe - gegroet wij, inclusieve Belgen.’ Hij had geen tijd voor al de honneurs en stak meteen van wal:
“Mijn fractie heeft mij gevraagd om jullie bij deze opening van het theaterjaar op enkele puntjes te wijzen. Ik ga het kort en zakelijk houden, zoals jullie dat van mij gewoon zijn. 5 puntjes, een hand vol. Vrienden, bedaar. Ik weet het, zoals Bertolt Brecht al zei: wie strijdt kan verliezen, maar wie niet strijdt heeft al verloren. Maar strategie is nodig. Met name: tous ensemble, samen met andere sectoren. Dus moeten we goed weten waar we aan toe zijn.
1. Er loopt nu iemand rond, een zekere Sven Gatz, die ook beweert Cultuurminister te zijn. Bon. Ik ben tolerant, dus dat mag, dan zijn we met twee: den blauwe en ik, het integratiecomplex. Maar laat u niets wijsmaken. Den blauwe beweert dat er geen Grote Sanering komt. Bierboerenbedrog! Een journalist vroeg onze Minister-President Bourgeois daags nadien om een reactie, en weet je wat die zei? ‘Dat was een beginnersfout. Ik heb de minister bij mij geroepen en die heeft zich al verontschuldigd’. Ik herhaal: dat was een beginnersfout.
2. Nu pleit den blauwe voor een cultuuromslag van publiek naar privé. Hoe? Tax Shelter to the rescue! Morgenvroeg zegt hij dat op de radio en zijn interview met de krant wordt gedrukt, terwijl u hier zit. Sprookjes uit het stripverhaal TINA! Dat cultuurmanagementmirakel Cultuurinvest, dat ligt toch al lang op zijn gat? De Raad van Cultuur in Nederland stelde recent dat hun intensief privatiseringsbeleid na de kaalslag is gefaald. Geen extra centen. Wel wat subsidies omgeleid naar wat ook daar ‘de creatieve industrie’ heet, die uiteindelijk bij noodlijdende multinationals zoals Philips terechtkwam. Iemand moet daar eens een film over maken: dat lijden van die multinationals, dat moet verschrikkelijk zijn.
3. Ook blauw Europa wil in alle lidstaten een cultuurpolitiek waarbij publieke middelen zoveel mogelijk gerecupereerd worden als dienstverlening voor private ontwikkelingen. De draaideur van publiek naar privé. Naast de kaalslag hebben we dus ook de omslag, met een focus op markteconomie en vrijhandel. Een ongeluk komt nooit alleen.
4. De cruciale misvatting: ondernemers willen helemaal niet investeren omdat er sinds de crisis in 2008 een investeringsboycot loopt om onze regeringen tot een soberheidsbeleid te dwingen. Want dat is goed voor de financiële markten, waar winsten en aandelen groeien. Ik herhaal: investeringsboycot. Honderden miljarden staan op de bankrekeningen van grote bedrijven. Geen investeringen in Onderzoek en Ontwikkeling, dat moet de overheid maar doen via budgetten onderwijs en cultuur bijvoorbeeld. Duizenden miljarden winst worden sindsdien rechtstreeks uitbetaald aan aandeelhouders. Recordbedragen, en dat in volle crisis!
5. Daardoor zitten we vandaag met een langdurige recessie, als een balletje dat wat botst: een minimaal herstel na wat overheidssteun en dan weer pats, tegen de grond. Nu de motor van de Duitse economie stil valt, is dat balletje uitgebotst. Samen met het nieuwe theaterseizoen staat de Grote Recessie voor de deur. Mijn visie: in afwachting van een andere economische organisatie van onze maatschappij, hebben wij sociale investeringen nodig. Dus ook in kunst en cultuur. Ik herhaal, in afwachting van, om te overleven.
Voilà. Mijn fractie wou dat hier alvast onder jullie aandacht brengen. Mijn vraag: wat gaan jullie nu doen? Eén tip. Zeg categoriek tegen mijn regering: geen praatjes maar cijfers. In afwachting van: alle deuren toe. Eerst een excelleke in jullie mailbox met de begroting, netjes per bestuursniveau en waarvoor dat mag dienen. En doe dat meteen ook eens voor alle sociale sectoren. We leven toch in een democratie, nietwaar? Het is toch ons geld?
Pas dan valt er te klappen. Ondertussen: laat de kunst los op straat. Zoek de mensen op, maak ze blij en bewust. Laat mensen dansen en feesten met een moslima. Ik garandeer u, zodra het volk niet langer tegen elkaar opgezet wordt maar bruggen bouwt, is het paniek in de achterkamers van de macht. Schaakmat, ik zeg het u. Bon, dat was het. Hou uw notities goed bij. Wie schrijft er een verslagje?”
Overvallen door enthousiasme stak ik per ongeluk mijn vinger op. Onvolledigheden zijn bijgevolg voor mijn rekening. De Cultuurminister maakte nog een sierlijke buiging, zoals we dat van hem gewoon zijn. Een lang staand en stampend applaus was zijn deel en het festival was weer goed begonnen. Warm, wakker en naar waarheid.
