Achter de kom hangt een foto. Wanneer de kaars brandt, flakkeren er grote vervormde sterren tegen. Het is de foto Signal van John Stanmeyer, waarop mensen staan afgebeeld die een gsm omhoog houden op een strand, het lijkt wel of ze foto’s nemen van de maan, of selfies. Wat de fotograaf heeft vastgelegd, echter, zijn mensen die een signaal zoeken met hun telefoon, om met hun familie en vrienden te kunnen communiceren die aan de andere kant van het water (over)leven.
In 2016 maakte Europa ook een deal met Turkije, dat 6 miljard euro kreeg toegestopt om mensen op de vlucht tegen te houden in hun pogingen Europa binnen te ‘dringen’. De EU mocht ook alle migranten die niet op een legale manier vanuit Turkije de oversteek hadden gehaald naar Griekenland en daar geen asiel kregen, terugsturen. De EU moest dan voor iedere Syriër die naar Turkije werd teruggestuurd, een andere in Turkije geregistreerde Syriër opnemen. De bedoeling was om de vluchtende mensen over alle Europese landen te verdelen en zo Griekenland niet alleen te laten met de opvang. Maar Europa slaagde er onvoldoende in zich aan het spreidingsplan te houden. Malta en Finland bleken de enige landen die zich aan de belofte hielden. Het gevolg: Griekenland werd overspoeld door gestrande mensen op de vlucht, waaronder veel niet-begeleide minderjarigen. En dit terwijl het land zelf al te kampen had met een nationale economische crisis.
De afspraken die in de deal verwerkt werden zouden vier jaar duren. Enkele weken geleden, in 2020, kondigde Erdogan aan de grenzen richting Europa terug open te zetten, aangezien er nog geen sprake was geweest van een verlenging van die deal. Duizenden mensen trokken daardoor naar de grens in de hoop Europa binnen te kunnen.
Het Europese ‘schild’
De gevolgen van die beslissing sijpelden binnen via sociale media: extreemrechts geweld, gebrek aan opvang, medische hulp, sanitaire voorzieningen en steun.
Gezinnen werden bestookt met traangas, mannen werden uitgekleed, met stokken geslagen en van hun bezittingen beroofd, vrijwilligers werden gearresteerd. Griekse kustwachters losten schoten in het water én op de vluchtende mensen. Ze maakten opzettelijk hoge golven om de rubberen bootjes te doen kantelen. Er verdronk (opnieuw) een kleine Aylan… Frontex, de EU en Turkije maakten zich allen schuldig aan deze mensonterende taferelen, terwijl ze elkaar met de vinger wezen.
Europees Raadsvoorzitter Charles Michel, Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Europees Parlementsvoorzitter David Sassoli trokken naar de Turks-Griekse grens om alles te overzien, en gaven nadien de duidelijke boodschap mee dat Griekenland zijn grenzen moet blijven beschermen, alsook die van Europa, als een ‘schild’ tegen de ‘invasie’. Maar er gebeurde iets opmerkelijks: de onmenselijke en illegale aanpak van mensen op de vlucht en migranten, zogenaamde pushbacks, werden niet veroordeeld. En er werd niet gereageerd op de Griekse beslissing om de behandeling van asielaanvragen op te schorten. Michel maakte de bijna sarcastische uitspraak: "Ook al is de opdracht moeilijk en complex, we vertrouwen de Griekse regering, want we weten als Europeanen dat het heel belangrijk is om respect te tonen voor mensenrechten en het internationale recht." Hoe dit verder opgevolgd zou worden en welke maatregelen er genomen moesten worden om de mensenrechten en het internationale recht van ons Europa te beschermen, als een ‘schild’ tegen een ‘invasie’, daar werd niets over gezegd.
De eilanden voelen zich (terecht) in de steek gelaten doordat de crisis blijft aanslepen en er niet voldoende hulp geboden wordt. De frustratie bij de inwoners met extreemrechts gedachtengoed is intussen zodanig gestegen dat ze het heft in eigen handen nemen. De toegang tot de kampen wordt geblokkeerd en boten worden met stokken terug het water in geduwd.
Erdogan besliste recent de grenzen toch maar weer te sluiten. Deze beslissing was echter niet gebaseerd op morele waarden, evenmin op het feit dat Europa oplossingen in de aanbieding had. Zoals De Turkse politieke wetenschapster Sezin Oney verduidelijkte op de site van Balkan Insight, ging het om een koude politieke afweging: "Niemand in de EU maalt op dit moment om Turkije of de migranten aan de Turks-Griekse grens."
Europa is nu voornamelijk bezig met Covid-19, geen moment om politieke druk uit te oefenen door grenzen open te zetten. Het zet in de verf hoe schrijnend de situatie is voor mensen op de vlucht, die worden ingezet als politieke munt en daar een hoge prijs voor betalen.
Solidariteit in tijden van pandemie?
In deze moeilijke tijden van pandemie, wordt er terecht opgeroepen om voor elkaar en vooral voor de meest kwetsbaren onder ons te zorgen. En toch worden basisrechten geschrapt die gevolgen hebben voor de kwetsbaarste groepen. In België sluit onze regering dienst vreemdelingenzaken, en meer mannen, vrouwen en kinderen belanden op straat, voedselbedelingen worden door de politie uiteengedreven. De voedseldonaties aan verenigingen zijn tot bijna nihil herleid aangezien alle horecazaken en evenementen met eventuele voedseloverschotten gesloten of afgelast zijn. De meeste opvangcentra bieden onderdak gedurende de nacht, "in uw kot blijven" is hier overdag niet aan de orde.
Hoe zit het met de gezondheid van deze doelgroep, hun kans op besmetting? Hun profiel staat nochtans bovenaan de lijst van de meest kwetsbaren. Voor hen zijn er enkel beperkte voorzieningen om hun handen te wassen, medicijnen te krijgen, gezonde voeding te eten, in quarantaine gezet te worden.
Het Covid-19 tijdperk gaat gepaard met drastische veranderingen binnen onze samenleving én de hele wereld, maar de discriminerende onmenselijke behandeling van mensen op de vlucht blijft jammer genoeg aanhouden. Het overschaduwt hun lot.
Meer nog, wij schenden de wet. Europa schendt de wet. Grenzen controleren is een noodzaak, alsook het respecteren van mensenrechten. Het recht om asiel aan te vragen en het recht op menswaardige opvang vallen daar zonder twijfel onder. Dergelijke mensenrechten verzekeren, blijkt geen prioriteit. We laten mensen creperen in kampen en op straat, in de zee en in de bossen.
Een deftig en duidelijk langetermijnbeleid had er al jaren moeten zijn. Er werd aan meerdere alarmbellen getrokken, maar toch is er nog steeds geen oplossing voor een betere opvangsituatie in Griekenland en geen solidair spreidingsplan voor mensen op de vlucht. Politici hebben de macht en verantwoordelijkheid het onrecht bij naam te noemen en doorslaggevende humanitaire beslissingen te nemen. Ze geven niet genoeg om het lot van mensen in een uiterst precaire situatie.
Een schild tegen onmenselijkheid
Wie beschermt Europa tegen deze solidariteitscrisis? Wie vormt een schild om ons te vrijwaren van een invasie van onbegrip, haat, onverdraagzaamheid, onmenselijkheid en zelfs de onvrijwillige doodslag van kinderen?
Het gekrijs wordt verzwegen, de kinderen vergeten, de vluchters geslagen en de onschuldigen verhoord. Wij zijn getuigen van vreselijke misdaden en moeten machteloos toekijken. Het voelt even onwezenlijk aan als het staren naar een visbokaal … met een replica van een strand erin.
Ik zal vanavond maar weer eens een kaarsje branden.
