Het schoonheidsspectrum wordt alleen maar ruimer dankzij het formele onderwijs.
“Hey! Teacher! Leave us kids alone!”
Roger Waters.
Laat ons om te beginnen een paar dingen duidelijk maken:
- Het is evident dat ik totaal geen rekening houd met het bioscoopaanbod om over een film te schrijven (het tegenovergestelde zou pas absurd zijn in deze tijden van universele beschikbaarheid van content).
- “An Education” is een goeie film.
De naam van de regisseuse zegt me niks, ik zal daarom niks over haar zeggen. De naam van de scenarist, Nick Hornby, zei me ook niks tot dat ik "Otherwise Pandemonium" gelezen heb, een magistraal kortverhaal. Alfred Molina stelt nog eens zijn flexibiliteit als acteur tentoon als de strenge Engelse vader en Peter Sarsgaard speelt op een vlekkeloze manier de rol van de charming freak. Carey Mulligan werd perfect gecast voor de gelaagdheid van een intelligente teenager en haar rebelse verfijning met een vleugje Oxford en een paar druppels swinging-sixties-here-I-go-baby-yeah.
“An Education” is een film waarvan je, vanuit een vormelijk standpunt, weinig kan bekritiseren. Misschien is het daarom dat de film inhoudelijk een beetje teleurstellend wordt. Inhoudelijk hebben we te maken met de ambiguïteit van het woord ‘education’: het mag refereren naar opvoeding, maar ook naar onderwijs. En in dit geval refereert de film naar allebei.
Het verhaal volgt de coming of age van een nogal arrogant meisje (Jenny Mellor) dat de betekenis van het woord ‘teleurstelling’ leert kennen. De teleurstelling van de ouders die tekortschieten in hun beschermende rol. De seksuele teleurstelling, bij wijze van pittig detail. De teleurstelling van de liefde, van de man die haar en haar ouders charmeert met elegantie, dure wijn, fijne restaurants, mooie concerten en fantastische verhalen van zwakke verifieerbaarheid. De oneerbare weg die gekozen wordt door onze heldin, dat festijn van moeiteloze luxe, is in ieder geval niet alleen het gevolg van de bekoring van de moderniteit, maar eerder een antwoord op het sombere alternatief: ‘het systeem’, een bijna karikaturale schets van een conservatieve samenleving.
En hoewel de bekoringen worden ontmaskerd en de evolutie van de duisternis in de bad guy perfect wordt gepresenteerd, worden de andere opties, het strikte onderwijssysteem en de strenge opvoeding, met akelige oppervlakkigheid beschreven. In heel de film wordt op geen enkel moment op een zinvolle manier gesproken over het nut van het onderwijs, behalve het aanschaffen van een diploma dat jouw (financiële) toekomst zal verzekeren. Kwestie van tijdsgeest, misschien: leerlingen als grondstof voor de koude, industriele oorlog.
Jenny is een gesofisticeerde jongedame, bewust van haar postpuberale perfectie en ongeduldig genoeg om te beslissen dat haar volwassen leven nu al mag beginnen. Maar the world as she knows it heeft niks te bieden: de emancipatie van de vrouw staat in haar kinderschoenen en de vrouwelijke rol wordt bepaald door een ouderwetse samenleving. De leraressen zijn daar een voorbeeld van, een parade van correcte dames die door Jenny met minachting geklasseerd worden als intelligente en verwelkte wezens zonder ambities.
En voor haar, een meisje dat totaal niet geïnteresseerd is in zo’n rolmodel, in een dergelijke toekomst, wordt het onderwijs een zinloze onderneming.
Waarom zou ze niet gewoon genieten van de schoonheid van het leven in plaats van al de frustratie van studeren en deelnemen aan de meedogenloze draaimolen van ‘het onderwijssysteem’?
De film gaat niet verder dan dat. Niemand geeft antwoord op haar vraag. In feite keert ze terug naar ‘het systeem’ zonder een echte reden. Enkel en alleen omdat het luxeleven, haar sybariete fantasie, niks meer is dan een illusie, een leugen. Maar als Sarsgaard rijk genoeg was geweest, dan had de film een happy ending gekend naast een zwembad in Saint-Tropez. We krijgen nooit een legitieme reden om te opteren voor het onderwijs, behalve het simplisme van een reductio ad absurdum.
Het is op die manier dat ‘iemand’ (scenarist, regisseuse, producent, iemand) een gouden kans gemist heeft.
Want de reden is toch heel eenvoudig: ze kon genieten van de schoonheid van het leven enkel en alleen dankzij haar opvoeding en het onderwijs. Haar “education” is niet alleen een stempel die zegt “dat meiske is in staat om dit en dat te verwezenlijken en zo veel te verdienen”. "Het onderwijs" is ook onze gereedschapskist om gelukkige mensen te worden.
We zouden van een boek of een film niet kunnen genieten als we geen steun hadden gekregen om universele referenties te verstaan of de taal waarin de personages iets vertellen. We zouden niet ten volle kunnen genieten van de poëzie, van een standbeeld, van Parijs. We hadden misschien niet geweten van het bestaan van Guernica van Picasso of de zevende symfonie van Beethoven.
Er is schoonheid waarvan we op een natuurlijke manier kunnen genieten. Beginnend met de liefde, de glimlach van een baby of de zonsondergang aan de Schelde. Er is schoonheid die we op een informele manier leren appreciëren. Dansen, moppen tappen, sporten, wat dan ook… maar het schoonheidsspectrum wordt alleen maar ruimer dankzij het formele onderwijs. En daarmee verruimen we onze kansen om gelukkig te zijn: afstappen van het onderwijs beperkt onze kansen om gelukkig te zijn.
En dat was voor mij de kern van het verhaal. En het was een beetje teleurstellend dat de film aan het oppervlak is gebleven, bij het onderwijs als een noodzakelijk kwaad, als weinig meer dan een deel van het kapitalistisch systeem.
Maar misschien is dat het gevolg van het feit dat “An Education” vertrekt uit het persoonlijk relaas van de tienerjaren van Britse journaliste Lynn Barber. Hoogstwaarschijnlijk was het drama van in de steek te worden gelaten door alle volwassenen in haar entourage zo erg dat ze, midden van een allegretto van Ravel, niet kon stoppen en zeggen "amai, gelukkig heb ik een beetje muziek gestudeerd op school man, want anders was ik al lang in slaap gevallen".
“La educación es el vestido de gala para asistir a la fiesta de la vida.”
Miguel Rojas Sánchez (niet bevestigd).
Orlando Verde is geboren in Venezuela in 1977 en woont in Antwerpen sinds 2001. Mestieze melomaan. Verwend kind. Informaticus van opleiding. Schrijft en maakt films af en toe. Eigenlijk vertelt hij vooral graag verhaaltjes. Lees hier meer.
