In dit verhaal zijn we figuranten, en we krijgen de indruk dat het een wereld wordt waarin we figuranten zullen blijven.
Bram Van Paesschen maakte in 2002 met Rookgordijn boven Brussel een indrukwekkende reportage over de brand van 22 mei 1967 in de Brusselse Innovation. Indrukwekkend omdat het tegelijkertijd een bijzonder plausibele en een valse reconstructie van de feiten vormde. Meer dan een document over de brand zelf, is het een schitterend voorbeeld van samenzweringstheorie, zoals er vele anderen zijn, van de moord op JFK tot de val van de WTC-torens. Of de Bende van Nijvel.
Al gaat het daar niet expliciet over, vormt vertrouwen een centraal begrip in die film. De geloofwaardigheid van verregaande theorieën hangt af van het vertrouwen van de kijker in de waarachtigheid van de elementen die aan elkaar worden gebreid. Daar speelde Rookgordijn boven Brusel magistraal op in. In Van Paesschens nieuwe film staat vertrouwen opnieuw centraal, zij het op een totaal andere manier.
I’m New Here volgt een aantal Congolezen in de Kantonese stad Guangzhou. De film draait niet alleen rond migranten, maar ook rond Tian Xiu, het gebouw waar ze werken en verblijven, een chique hotel dat vervallen kantoorgebouw is geworden, een grauwe “transit zone”. Tegelijkertijd is de film ook een portret van hedendaags China en haar omgang met de globalisering die de Chinese economie groot maakte.
We duiken in de wereld van deze Afrikaanse migranten. ‘Vluchtelingen’, denken we spontaan en dat heeft niet alleen te maken met vooroordelen. Dat is ook hoe de film hen presenteert, met al hun bezit in slordig opgestapelde koffers, een gesloten gemeenschap in armoede, verbonden door religie en eetgewoontes. Maar toch voel je dat er iets niet helemaal klopt. Niet alleen worden we begeleid door een even mysterieus als onbetrouwbare verteller, de verhoudingen tussen mensen zijn vreemd, om het zacht uit te drukken. Elke kant maakt zich schuldig aan open veralgemeningen en vooroordelen, iedereen gebruikt taal als schild en wapen. De familiariteit met de autoriteiten is ontzettend. De inspanning die handelaars doen om de migranten te bekoren is ongezien.
Ze lopen rond met reflexcamera’s. Het zijn toeristen, zakenmensen die gezien worden als verliezers. Begrippen als goed of slecht, slachtoffer en dader, worden nooit helder afgebakend en verplichten de kijker om open te staan voor een genuanceerde realiteit. Maar het echt vertrouwen doe je niet. We kennen geen agenda’s, ook die van de filmmaker niet. Het is hier ieder voor zich, vermoeden we, en dat geldt ook voor Van Paesschen zelf. Misschien is het hij die nieuw is daar.
Deze film te plaatsen in een wereld van handelaars is een intelligente zet. Het is bijna een alternatieve realiteit: de kloof tussen de waarheid en koopwaar, zorgt voor hilariteit en verontwaardiging. Het is een wereld van nepmerken, van etiketjes die liegen, van grootschalige oplichterij.
Ons wantrouwen heeft ook te maken met de zelfbeschermingsmaatregelen van de Chinese overheid. Wetten die het onmogelijk maken voor buitenlanders om zelfstandig te ondernemen. Gearresteerd worden of een verblijfstitel geannuleerd zien en het land onmiddellijk moeten verlaten is een tastbaar gevaar. Juridische willekeur en tweederangsburgerschap zijn reëel.
I’m New Here biedt perspectief in een realiteit die getypeerd wordt door een nauwe kijk naar migratie, door onze navelstaarderij over de kwestie. In dit verhaal zijn we figuranten, en we krijgen de indruk dat het een wereld wordt waarin we figuranten zullen blijven. Dat perspectief is verrijkend, maar als document is deze film ook beperkt en anekdotisch. En in hoeverre de film op zich vertrouwd mag worden, is ook geen onredelijke vraag.
Uiteindelijk is dit een portret van dromen van snelle en moeiteloze rijkdom en hoe de wereld zich daaraan heeft aangepast.
I’m New Here, een film van Bram Van Paesschen, vanaf 24.10 in Belgische arthouse zalen.
