In deze woordenschat schuilt een defensieve -en onwetende- houding van de persoon die de problematische uitspraken doet. Er wordt een ongemeende ‘mea culpa’ geslagen om vervolgens over te gaan tot de orde van de dag. Alsof er geen vuiltje aan de lucht is. De uitspraken kaderen echter in een breder problematisch geheel: structurele sociale uitsluiting van specifieke bevolkingsgroepen.
Structureel racisme dat verankerd, doorgesijpeld en doordrenkt is in ons dagelijks leven. Het is ingebed in instituten zoals het onderwijs, de arbeidsmarkt, de huisvesting, de media en de politiek. Het overstijgt zowel onze handelingen als onze denkpatronen waardoor het niet meer zichtbaar is met het blote oog. Maar de effecten voor de geviseerde groep - zoals een laag zelfbeeld en een laag zelfvertrouwen - zijn voelbaar.
Dit werd al uitvoerig beschreven, geanalyseerd en beargumenteerd in lijvige rapporten. De aard en omvang van die impact zijn glashelder voor beleidsmakers die de moeite doen zich hierin te verdiepen. Het Vlaams onderwijs bijvoorbeeld scoort uitermate slecht op vlak van onderwijsgelijkheid. Dit heeft het PISA onderzoek van 2016 aangetoond. De studie, uitgevoerd op initiatief van de Internationale Arbeidsorganisatie, staaft de discriminatie op basis van nationaliteit, zogenaamd ras, huidskleur, afstamming, land van herkomst of etnische origine op de arbeidsmarkt. Kortom: het zijn feiten die onherroepelijk zijn. En voor wie de cijfers ontoereikend zijn, brengen personen van kleur dit tot leven via getuigenissen, panelgesprekken, ontmoetingen, verhalen en hashtags. Met als objectief de olifant in de kamer aan te duiden en te benoemen.
Ik stel echter vast dat er weinig structureels verandert. Waarom staat dit niet overal als prioriteit op de agenda? Waarom ziet men de olifant in de kamer aan als een mug die weggewuifd moet worden?
Toen minister van werk Hilde Crevits in mei 2021 voor ophef zorgde op sociale media met haar post over het krokant koekje a.k.a. melo-cake, heeft ze een kans laten schieten. Want opkomen tegen discriminatie op de arbeidsmarkt is geen losstaande actie. Het is geen afzonderlijke taak die afgewerkt moet worden. De strijd tegen structureel racisme moet overal gevoerd worden en dit op alle niveaus.
Met haar tweet liet ze oogluikend toe dat er haatdragende en racistische reacties neergeschreven werden onder haar post. Ze voedde de aanwezige voedingsbodem in deze samenleving, wat een vrijgeleide was voor de personen die reageerden. Ze heeft op geen enkel moment de reacties van haar volgers afgekeurd. Ze heeft die eveneens niet toegesproken om hen een halt toe te roepen. Pas wanneer de aarde onder haar voeten te warm werd reageerde ze. Door haar ‘spontane’ post -as if it was a slip of the tongue- te verwijderen en te eindigen met de volgende boodschap: “Mijn excuses aan degenen die zich geschoffeerd voelen.”
Als persoon van kleur voel ik me niet geschoffeerd: ik bén geschoffeerd. Haar bevoegdheid houdt ook in de werkzaamheidsgraad van personen met een migratieachtergrond te verhogen. Dergelijke uitspraken tasten haar geloofwaardigheid aan.
Oprechte excuses hadden er als volgt kunnen uitzien:
“Mijn post over de krokante koekjes was kwetsend en verkeerd. Ik had daarnaast achteraf een halt kunnen toeroepen op de haatdragende en racistische commentaren onder mijn post maar ik heb dit niet gedaan. Daarom wil ik mijn oprechte excuses aanbieden aan iedereen die racisme meemaakt en/of meegemaakt heeft. De nefaste beeldvorming rond personen van kleur is steeds aanwezig in onze samenleving. Mijn strijd tegen structureel racisme stopt niet enkel bij het verwijderen van deze post.”
Hoe men na een racistische uitspraak zonder blikken of blozen terug naar de orde van de dag gaat was pijnlijk duidelijk in het geval van Luc Asselman, politicus bij Open Vld. Hij nam in maart 2021 ontslag na een racistische uitspraak. De politicus zei tijdens een online vergadering dat ‘vuile zwarten’ niet welkom waren in Merchtem in het kader van sociale woningen. Zelf bestempelt hij het als een ‘betreurenswaardige uitspraak’ die hij in ‘volle colère’ zei na een aanvaring met jongeren met een migratieachtergrond eerder die dag.
Opluchting is niet het juiste woord om te beschrijven wat ik voelde toen hij besliste ontslag te nemen. Zijn nederige houding sierde hem. In dat opzicht stelde hij zich matuur en verantwoordelijk op, een zelfinzicht dat ik miste bij Hilde Crevits. Maar hij had vooral brute pech dat zijn microfoon aanstond, waardoor de uitspraak door iedereen gehoord kon worden. Zijn ontslag was legitiem maar zijn beweegredenen waren verkeerd. Er zijn geen lessen getrokken. Indien dat wel het geval geweest was, had hij volgende zinnen kunnen uitspreken:
"Ik heb een uitspraak gedaan die racistisch was en daarvan heb ik spijt. Ik zou graag mijn oprechte excuses aanbieden aan iedereen die racisme en discriminatie meemaakt en/of meegemaakt heeft. Ik besef dat mijn uitspraak oude wonden openrijt. Mijn uitspraak legt eens te meer het structureel racisme bloot in onze samenleving. Ik heb spijt dat ik vanuit mijn functie daartoe bijgedragen heb. Daarom heb ik ontslag genomen. Mijn ontslag is een eerste stap. Ik engageer me dan ook in mijn stad dit structureel aan te pakken door rond de tafel te zitten met alle betrokken personen.”
Het patroon zet zich voort bij Open Vld’er Luk Van Biesen. Hij zorgde in september 2016 voor opschudding toen hij Meryame Kitir (toenmalig SP.A- fractieleider) toesnauwde dat ze terug naar Marokko moest. Een maand later ontkende hij de uitspraken door te zeggen dat “er geen vleugje racisme mee gemoeid was.”
Nadat de interne statutaire commissie zich over de zaak boog, oordeelde die dat er geen sanctie volgde. De politicus kon zich nederig opstellen door het volgende te zeggen:
“Ik heb spijt dat ik Meryame gekwetst heb met mijn woorden. Ik besef dat ze een impact hebben op elke persoon die racisme en discriminatie meemaakt.
Ik engageer me om, zowel vanuit mijn functie samen met alle parlementsleden als privé, de strijd te voeren tegen structureel racisme in onze samenleving.”
Maar de realiteit is dat bovengenoemde politici het niet anders hebben aangepakt. Keer op keer hebben ze de feiten miskend om vervolgens naar de orde van de dag over te gaan. Dit is niet betreurenswaardig maar uiterst problematisch.
Wanneer er zo luchtig over gedaan wordt, terwijl het over een structureel probleem gaat dat effectief aangepakt moet worden in het belang van een algemeen welzijn, kan het niet anders dan dat deze racistische uitspraken uit de monden van politici topjes van de ijsberg zijn.
Voor personen van kleur komen deze racistische opmerkingen dan ook telkens bikkelhard binnen. De dagdagelijkse activiteiten stoppen even om plaats te maken voor gevoelens van kleinering, onbegrip en vernedering. Zij worden met gelijkaardige situaties geconfronteerd op alle levensdomeinen.
Deze uitspraken minimaliseren op alle mogelijke manieren, gaande van “het was niet mijn bedoeling” tot “voor mij is de kous af” is een gebrek aan erkenning van het probleem. Meer nog, het probleem wordt op die manier in stand gehouden.
Dus aan alle woordvoerders die na een “ongelukkige, betreurenswaardige of schokkende” uitspraak van beleidsmakers op zoek zijn naar een betere formulering, neem akte van bovenstaande voorbeelden. Dit kan een eerste aanzet zijn om het beter te doen.
Over de auteur:
Christelle beschouwt zichzelf als een mix van veel invloeden: van Sailor Moon, Bassie & Adriaan tot Koffi Olomidé.
Een meervoudige identiteit waarin ze zichzelf amper tot nooit afgebeeld zag. Daarom ligt het thema identiteit en beeldvorming haar nauw aan het hart. Sterk beïnvloed door urenlange slijtage voor televisie en overdaad aan muziek. Opgegroeid in een huishouden waar woorden moeilijk tot uiting kwamen. Het resultaat is een woordenstroom aan gedachten die zijn weg vindt op papier.
