Hoe gruwelijk de verhalen ook zijn, toch is het boek ook dooraderd met hoop, het buzzwoord van het moment, zo lijkt het wel.
Hoe beschermend de imker omgaat met zijn bijen, dragers van het leven, zo beschermend gaat Abdullah, de imker uit de titel van het boek, om met de – vaak – Yezidische vrouwen die Daesh ontvoerde en inzette als sabaya, ofte seksslavinnen. Zij zijn dragers van verhalen en evengoed bewijzen van leven.
Abdullah werkte zich de voorbije jaren op als ontsnappingsspecialist voor vrouwen in de macht van Daesh. Hij regelt de routes en de chauffeurs die de vrouwen (en hun kinderen) uit de handen van Daesh redden. In het beste geval herenigt hij ze met hun gezin of familie. Maar de vrouwen zijn over het algemeen getraumatiseerd en de opvang en begeleiding schiet jammerlijk tekort.
Daarom doet Abdullah een beroep op Dunya Mikhail om de verhalen naar buiten te brengen.
I’m also really glad to have gotten to know you – it’s really important to me [Abdullah] that your book see the light of day so that the whole world will know what’s going on here.
The horror! The horror!
Toen het voor Dunya Mikhail onder het regime van Saddam Hussein iets te heet onder de voeten werd, vluchtte ze in 1996 via Jordanië naar de VS. Haar teksten en gedichten konden door het regime van Saddam op weinig waardering rekenen, maar ze won er wel de United Nations Human Rights Award for Freedom of Writing mee. In die zin is ze de ideale persoon om de getuigenissen van de Yezidische vrouwen neer te schrijven en te bundelen.
En die verhalen zijn pure horror.
Vanaf de eerste bladzijden stapelen de getuigenissen zich op en als lezer moet je geregeld naar adem happen vooraleer je je weer kan onderdompelen in deze gruwel. Mikhail integreert de techniek van de oral history. Ze schrijft de getuigenissen op zoals de vrouwen het haar vertellen, maar in tegenstelling tot bijvoorbeeld Svetlana Aleksijevitsj schrijft Mikhail zichzelf eveneens in het verhaal. Vaak voorziet ze de getuigenissen van commentaar, als vertegenwoordigde ze het Griekse koor in een tragedie.
Die persoonlijke toets komt het boek wel ten goede. Het levert een rustmoment, zuurstof nadat je de keel werd afgenepen. Anders zou je als lezer simpelweg stikken.
De getuigenissen vullen elkaar op veel momenten aan en bevestigen de wrede feiten onderling. Soms lees je de uitkomst van een verhaal pas verder in het boek waardoor er sprake is van een spanningsboog. Maar vaker is het de ene na de andere getuigenis die als een mokerslag in het gezicht van de lezer terechtkomt. Zonder inleiding, zonder context.
Terwijl Mikhail de getuigenissen van de vrouwen zo neutraal mogelijk neerpent, reflecteert ze over haar eigen verleden op een eerder poëtische toon. Ze zet haar herinneringen niet naast die van de ontsnapte vrouwen. Haar ervaringen zijn eerder fragmenten die weer andere gebeurtenissen oproepen, zonder dat de link tussen beide niet altijd even duidelijk is. Dit staat in fel contrast tot de gestructureerde getuigenissen van de ontsnapte vrouwen. Bij Mikhail zijn het herinneringen, bij de andere vrouwen zijn het feiten.
Maar hoe rechtlijnig zijn feiten? Op een bepaald moment stelt Mikhail dat ‘our words are half the story. Nobody knows the whole story.’ of zoals Chimamanda Ngozi Adichie het The danger of the single story noemt. Want iedereen belichaamt een bepaalde kant van een verhaal, heeft een persoonlijke versie, hoe dicht je ook op de waarheid denkt te leunen.
Hoop doet leven
Sommige getuigenissen verhalen over gebeurtenissen die zo vreselijk zijn dat je het boek moet wegleggen om de tranen te verbijten, om het pas enkele dagen later weer op te nemen en verder te lezen. Want dit is een noodzakelijk boek, zoveel is zeker.
Hoe gruwelijk de verhalen ook zijn, toch is het boek ook dooraderd met hoop, het buzzwoord van het moment, zo lijkt het wel. Hoop is de laatste strohalm waar de personen in dit boek – en bij uitbreiding in de hele wereld – zich aan vastklampen.
Niettemin probeert Daesh ook die laatste strohalm te breken. Mikhail ziet dit gebeuren in de vernietigingen die Daesh aanricht ten aanzien van het cultureel erfgoed. Ze ziet hoe de strijders monumenten omverwerpen en daaropvolgend elke steen nog eens apart verbrijzelen. Op dat moment verpulvert ook haar eigen hoop tot onherstelbare scherven.
Toch concludeert Abdullah op het einde van het boek dat ‘he’ll never lose hope’, omdat er naast de gruwel ook telkens weer ontsnappingen succesvol aflopen waardoor mensen elkaar terugvinden. Die lichtpuntjes verspreiden zich door het boek en werken als een vuurtoren waardoor je als lezer niet te pletter vaart op de gruwelrotsen.
**
Dunya Mikhail, The Beekeeper. Rescuing the Stolen Women of Iraq, New Directions Books, 2018
