Intersectionaliteit kijkt naar de manieren waarop verschillende sociale categorieën zoals geslacht, klasse, ras, seksualiteit, handicap, religie en andere identiteitsassen op meerdere niveaus en gelijktijdig met elkaar verweven zijn. De discriminatie die het gevolg is van deze identiteiten leidt tot een unieke vorm van systemische onrechtvaardigheid en sociale ongelijkheid.
Het rapport legt uit hoe het concept van intersectionaliteit beleidsmakers, juristen en sociologen kan helpen om discriminatie en sociale ongelijkheid te benaderen vanuit een systemisch en structureel perspectief. Het geeft aanbevelingen voor maatregelen en strategieën om een intersectionele aanpak te implementeren in het beleid en de wettelijke kaders op EU- en nationaal niveau.
Het rapport heeft tot doel het begrip van discriminatie te verschuiven. Momenteel wordt discriminatie immers te veel beschouwd als een individueel probleem, terwijl het meer een structureel probleem is. Zo kan racisme aangepakt worden op de kruispunten van verschillende discriminatiegronden.
Van kleurenblindheid naar post-racialisme?
Kleurenblindheid leidt tot universalisme en verwerpt daarmee het idee dat wetten en beleid nodig zijn om de systemische gevolgen van zowel privileges als discriminatie in de samenleving aan te pakken.
Het rapport legt meteen de vinger op de wonde. De uitdaging voor een effectieve mobilisatie van intersectionaliteit is de wijdverbreide terughoudendheid in Europa om het belang van ras en de realiteit van racisme te erkennen. Hoewel het raciale discours in Europa van land tot land verschilt, heeft een mentaliteit van ‘kleurenblindheid’ geleid tot post-racialisme.
Kleurenblindheid leidt tot universalisme en verwerpt daarmee het idee dat wetten en beleid nodig zijn om de systemische gevolgen van zowel privileges als discriminatie in de samenleving aan te pakken.
Het post-racialisme is een ideologie die dicteert dat de sociale categorie ‘ras’ niet langer bestaat omdat we deze zogezegd hebben overstegen. Wat we echter hebben overstegen is ras als biologische categorie. Dat is inderdaad achterhaald en ronduit racistisch op zich.
Maar niet langer over ras mogen spreken en dus ook niet over racisme, snoert ook de mond van mensen en bewegingen die net proberen de raciale onderdrukking aan te pakken die diep geworteld is in de koloniale geschiedenis, en nog steeds dicteert hoe Europese discoursen, instellingen en politiek opereren.
Hoewel ras inderdaad geen biologische categorie is en er dus geen ‘biologische mensenrassen’ bestaan, is het wel van belang dat ras als sociale categorie wordt beschouwd. Race is a social construct. Enkel wanneer we dat erkennen kunnen we de structurele, historische en institutionele ongelijkheden die voortkomen uit racisme werkelijk aanpakken. Uiteraard moeten we hier waakzaam zijn dat ras niet opnieuw gebruikt wordt door (extreem)rechts om zogezegd genetische verschillen te ‘bewijzen’.
Geen intersectionaliteit zonder ras
Ras als categorie uitwissen heeft ook de marginalisering en depolitisering van intersectionaliteit in de hand gewerkt. Op een paar jaar tijd werd intersectionaliteit door de academische wereld en het mainstream feminisme in Europa niet alleen omarmd, maar ook aangepast. Hoewel de theorie rond intersectionaliteit in Europa hoge toppen scheert, worden de ervaringen van zwarte vrouwen en vrouwen van kleur geweerd uit kritische discussies over het thema.
Dat wat intersectionaliteit net moest onthullen, namelijk dat mensen - en dan specifiek zwarte vrouwen en vrouwen van kleur - meervoudige discriminaties kunnen ondergaan, wordt hierdoor weer onzichtbaar gemaakt.
Zij worden doorgaans beschouwd en behandeld als onderzoeksobjecten en als tokens, maar zelden als experts. Zo waren in het Verenigd Koninkrijk in 2018 meer dan 4.735 professoren, waarvan 25 zwarte vrouwen. In Duitsland gaat het om vermoedelijk 13 zwarte vrouwelijke professoren van de 45.000 professoren in totaal. Het zou interessant zijn om hieromtrent de Belgische cijfers op te vragen.
Dat wat intersectionaliteit net moest onthullen, namelijk dat mensen - en dan specifiek zwarte vrouwen en vrouwen van kleur - meervoudige discriminaties kunnen ondergaan, wordt hierdoor weer onzichtbaar gemaakt. In plaats daarvan versterkt intersectionaliteit zonder ras enkel het status quo.
Meervoudige dimensies van racisme
Door racisme als een uitzonderlijk fenomeen te beschouwen, worden de verschillende dimensies ervan simpelweg genegeerd. Het rapport schetst daarom een Europees juridisch en beleidskader inzake intersectionaliteit, en maakt daarin plaats voor de individuele, institutionele, structurele en historische dimensie van racisme.
Er bestaat al Europese en internationale wetgeving die ingezet kan worden om intersectionele discriminatie aan te pakken. Het probleem is dat de manier waarop intersectionaliteit wijst op macht en privilege, grotendeels misbegrepen of genegeerd wordt. Dat bewijzen de talloze voorbeelden van moslimvrouwen die omwille van hun hoofddoek geweerd worden van de arbeidsmarkt.
In het rapport staan veel werkbare aanbevelingen die op verschillende beleidsniveaus ingebed kunnen worden, zoals het routinematig screenen van bestaande wetgeving vanuit een intersectioneel perspectief, het verankeren van intersectionele discriminatie in het wetgevingskader van de EU voor de bestrijding van discriminatie en voor de gelijkheid van mannen en vrouwen, het verzamelen van equality data om patronen van racisme en andere discriminaties aan het licht te brengen.
Kortom, intersectionele discriminatie kan alleen volledig worden begrepen en effectief worden aangepakt als de systemische dimensie van racisme in beleid en wetgeving wordt erkend.
Wie meer wil weten kan het rapport downloaden op de website van ENAR.
(foto: rawpixel.com)
