Een uitnodiging om te duiken in een 'andere' filmwereld...
Van 19.04 tot en met 03.05 is filmfestival MOOOV overal aanwezig. Met uitvalsbasis in Turnhout, maar vertoningen in Beringen, Brugge, Dilbeek, Genk, Lier, Roeselare, Sint-Niklaas en Turnhout zelf, mag je die stelling letterlijk nemen. MOOOV verbreedt al jaren ons filmlandschap en dit jaar is het niet anders. Maar dit jaar is er een opvallende vrouwelijke aanwezigheid: zowel de openings- als de slotfilm berusten op het werk van vrouwen en dat mag gerust voorbeeldig worden genoemd in de door mannen gedomineerde filmwereld.
Dit voorjaar organiseren Kif Kif en MOOOV filmfestival een 3-daagse Workshop Filmrecensie in Brugge. Als deel van dit werkweekend kijken we naar films, bespreken we die, schrijven we recensies die gepubliceerd worden in een MOOOV-special sectie bij KifKif.be, spreken we met de cast en crew van geselecteerde films en reflecteren we over film en filmkritiek.
In het kader daarvan werd Kif Kif Filmblog gevraagd om drie recensies te schrijven voor een MOOOV-bijlage in De Standaard (DS 14/04). Over drie films waarin vrouwelijkheid en muziek centraal staan. Twee documentaire films en een fictie. The Queen of Silence (over een roma-meisje en haar passie voor Bollywood), Sonita (over een jonge versie van M.I.A. en haar grootse dromen) en As I Open My Eyes (over een rebelse zangeres in een land van overdreven controle).
Bij deze een uitnodiging om te duiken in een 'andere' filmwereld...
Alle info: www.mooov.be
***
De Stomme van Wrocław
Over The Queen of Silence, van Agnieska Zwiefka.
“Muta, muta”, roepen de andere kinderen tegen Denisa. Ze spreken haar aan op haar handicap: ze is doof geworden voordat ze drie was en heeft daardoor nooit leren spreken. Ze woont in een Roma-barakkenkamp in de buurt van Wrocław, West-Polen, in erbarmelijke omstandigheden. Het is duidelijk dat ze niet welkom zijn voor de bewoners van de appartementsblokken aan de rand van de stad. Dat is ook Europa anno 2016.
We merken snel dat Denisa over een groot inlevingsvermogen beschikt, dat ze moeiteloos een actrice zou kunnen worden. En ondanks haar doofheid, is haar danstalent verbazingwekkend. Ze is koppig en bazig. Ze weet ook heel goed wat ze wil, al kan ze het niet vlot communiceren. Haar gedrag is ruw, ze heeft geen onderwijs kunnen genieten. Met Denisa als onderwerp, heeft filmmaakster Agnieska Zwiefka geen eenvoudige keuze gemaakt, wel één met enorm potentieel.
Denisa heeft een passie, ze heeft geen woorden nodig om dat duidelijk te maken. Bollywoodfilms. Het meest escapistische der filmgenres, even verrassend als logisch. Als ze naar Bollywoodfilms kijkt wil ze duidelijk niet gestoord worden. Als haar broertje aan haar mouw trekt om iets te zeggen, maant ze hem aan om te zwijgen. Ja, om te zwijgen.
The Queen of Silence laat (op een geweldige manier) zien dat haar doofheid ook een zegen is. Dat terwijl kinderen haar pesten en volwassenen schelden en zich racistisch uitlaten, ze gemakkelijker kan schuilen in een wereld van felle kleuren en bhangra beats. Zwiefka maakt dan een moedige keuze die de rest van haar film zal omvormen: ze integreert de Bollywoodesthetiek in het geheel. Plots krijgt de film flamboyante intermezzo’s die perfect overvloeien in de schrijnende realiteit, in een soort Bollywoodsprookje waarin Denisa zogezegd de wereld kan choreograferen. Op deze manier wordt de film niet alleen een portret van een meisje, maar ook een treffende weergave van haar innerlijke wereld.
Zwiefka had de Roma-community al meer dan een jaar gevolgd en was met een andere film bezig, tot de komst van Denisa. De assertieve houding van het meisje, dat hoewel doofstom altijd de aandacht van de camera naar zich trok, overtuigde de maakster om van richting te veranderen. En het resultaat is een soort Bollywooddocumentaire, drama en dans inbegrepen, maar ook een soort heruitvinding van Lars Von Triers Dancer in the Dark.
De soundtrack is vanzelfsprekend vitaal voor de film. Dromerige en eigenaardige liedjes van CocoRosie vertalen Denisas conflicten alsof ze zich plots met muziek kon uitdrukken. Maar ook manele, een Roemeens muziekgenre, geeft een roma touch aan de Bollywoodchoreografieën. Manele is een feestelijke mix van gypsy, bhangra, disco en, tja, reggaeton. Maar manele-muziek werd ook verboden in het openbaar vervoer en festivals in sommige steden in Roemenië. Het verbod kadert in een breder anti-Roma sentiment in hedendaags Roemenië.
Dat sentiment is sterk aanwezig in de film. Dankzij de dreiging van juridische maatregelen om hen uit hun barakken te zetten, de belofte van extreemrechtse groeperingen om “de buurt op te kuisen” en de hooligans die daar effectief mee aan de slag gaan, beseffen we dat The Queen of Silence geen far from our bed show is, maar een zeer herkenbare Europese realiteit. Hoe de kinderen hun verbeelding gebruiken om die agressie te verwerken en er een plaats aan te geven, maakt van deze film eenmust see, zeker in de huidige context van vijandigheid ten opzichte van vluchtelingen en minderheden.
Te Koop: jong meisje met grootse dromen
Over Sonita, van Rokhsareh Ghaem Maghami.
Sonita Alizadeh ziet zichzelf als een dochter van Rihanna, maar haar houding is veel combattiever en haar teksten te confronterend. Eigenlijk is ze een jonge M.I.A., maar ze weet het nog niet. Hopelijk krijgt ze het snel te horen, hoop je, bij het begin van de film. Voor de kost poetst ze in een opvangcentrum voor straatkinderen in een buitenwijk van Teheran, waar ze zonder geldige documenten al bijna tien jaar verblijft, samen met haar oudere zus en haar jong nichtje. Haar gezin is uiteen gevallen maar ze zijn nog altijd op de hoogte van elkaar: een paar van haar broers wonen in Iran, anderen zijn in Afghanistan gebleven. In Herat, dichter bij Iran dan bij Kaboel.
De vrouwen wonen in een krot en hun huisbaas wil hen uitzetten. Ze hebben amper inkomsten. In zulke omstandigheden is het koesteren van een droom een vorm van verzet. We weten niet veel over haar. Ze heeft ook geen Afghaanse documenten om haar identiteit te bewijzen. We weten niet veel over haar beschermers of haar familie. We zien ons verplicht om haar te vertrouwen. En Sonita is zo mysterieus dat vertrouwen geen evidentie is.
Sonita wordt onze gids in een onderwereld van armoede en uitzichtloosheid. Extreme omstandigheden die tot geweld leiden. Jonge meisjes die verkocht worden als bruiden. Dat zijn de realiteiten die mensen ontvluchten. Ze verwerkt haar verhaal en dat van haar vriendinnen in de vorm van rap enspoken word. Op die manier geeft ze een stem aan de onzichtbaren, zijzelf inbegrepen. En dat wekt bewondering op.
Samen met Ahmed wil Sonita een band oprichten. Hij is geld aan het sparen voor de opnames, maar op het eerste gezicht lijkt zijn rap-talent beperkt. Ze hebben ook geen toestemming van de overheid. En een vrouw mag volgens de wet niet solo zingen. “Too many no-go’s” zegt de studiobaas, dat vat het goed samen. Maar Sonita geeft het niet zo snel op. Ze zou zoals Yas willen zijn, een kritische Iraanse rapper die geëngageerde teksten brengt, onder andere, over jonge meisjes zoals haar, die zich verplicht zien om op straat te werken. Ze gelooft er in: ze gaat de dingen veranderen, ondanks wat anderen denken.
Sonita telt verrassende passages, scènes die de kijker op het verkeerde been zetten, beelden die op een totaal onverwacht moment op ons afkomen. Misschien ter voorbereiding voor het onverwachte, ware drama van de film: Sonita zal zelf worden verkocht als bruid, zodat haar broer zijn eigen bruidsschat kan betalen. Of ze zal kunnen ontsnappen wordt meteen een grotere vraag dan die of ze zal doorbreken. En hoe staat de filmmaakster daartegenover? Ineens wordt de rol van de documentairemaker als ramptoerist ernstig bevraagd. Dan neemt de film een fascinerende bocht en wordt het bijna een thriller. In welke mate kunnen we Sonita vertrouwen? Of haar moeder? Of de instelling die voor haar moet zorgen? Of de overheid? Of de filmmakers!?
Filmmaakster Rokhsareh Ghaem Maghami studeerde film en animatie aan de Tehran Art University. Met Sonitabrengt ze een zeer confronterende film. Kritisch tegenover de Iraanse wetten. Kritisch tegenover de taliban en de Afghaanse traditie. Ook verbazend weinig kritisch tegenover de rol van de VS in de realiteit die Afghanen doet vluchten.
Meer dan het resultaat van een onderzoek, een portret of een autoritaire constructie van iemand die iets beter weet, is Sonitaeen registratie in real time, as it unfolds, waar de filmmaker even verbaasd lijkt als de kijker. Daarom wordt het een onvoorspelbaar en meeslepend avontuur. Fictie, bijna.
Inleiding voor een ontploffing
Over As I Open My Eyes, van Leyla Bouzid
Drie jonge Tunesiërs wandelen door een straat van Tunis. Farah en Borhène zijn een verliefd jong koppel en spelen samen in Joujma, een beginnende band. Ali, de manager, hield hen stiekem in de gaten toen ze aan het kussen waren in een donker steegje en loopt nu met hen mee. Op een muur hangt een groot beeld van Zine El Abidine Ben Ali, al meer dan twintig jaar president van hat land. De toon is gezet: As I Open My Eyes is een coming of age drama met een sterk politieke ondertoon.
Farah is een achttienjarige droomdochter. Een getalenteerde studente die voor geneeskunde zou kunnen gaan, maar de roeping voelt om artiest te worden. Ze bezingt de problemen die haar landgenoten doen vluchten en dat bevalt duidelijk niet iedereen. Hayet herkent haar eigen strijdvaardige jeugd in haar dochter en maakt zich daarom zorgen. Soms komt ze overdreven over en dan vragen we ons af of haar bezorgdheid legitiem is. Haar man werkt op 300 kilometer van de hoofdstad en ziet zijn gezin amper. Hij zou een transfer kunnen regelen, als hij zich zou inschrijven in ‘de partij’. Ondertussen wordt hij gemist door vrouw en dochter.
Op het eerste gezicht gaat As I Open My Eyes over ordinaire dilemma’s: familie en studies achterlaten om voor een droom te gaan, de liefde leren kennen en tegelijk ook de jaloezie, machismo en een benauwende sociale controle, het besef dat idealistische liederen de rekeningen niet helpen betalen en de bekoring van de zelfcensuur om conflicten te vermijden. Maar die lichtheid is maar bedrog: regisseuse Leyla Bouzid is duidelijk niet gehaast om de kijker door elkaar te schudden, en daar ligt de sterkte van haar debuutfilm.
De jonge regisseuse, geboren en opgegroeid in Tunesië en opgeleid aan La Sorbonne en La Fémis, bewijst dat ze gevoel heeft voor proportie, dat ze het juiste kader kan scheppen om de ware dimensie van een drama te communiceren. Zangeres Ghalia Benali, in Brussel geboren en opgegroeid in Tunesië, speelt een gelaagde Hayet. Bij momenten hysterisch, bij momenten enorm hard, maar we leven met haar mee en verliezen geen seconde ons respect voor de bezorgde moeder die ze moet vertolken. Baya Medhaffar speelt de jonge Farah met verve. Een trio van sterke vrouwen die het kloppend hart van de film vormen.
De spontane uitstraling van Medhaffar doet ons soms denken aan Adèle Exarchopoulos in La Vie d’Adèle of aan onze eigenste Martha Canga Antonio, de revelatie uit Black. De jeugd wordt energiek in beeld gebracht in de optredens van Joujma. Ali registreert concerten en repetities met een ouderwetse videocamera en precies die beelden maken het geheel authentieker en spelen tegelijk ook de rol van het controlerende oog. De muziek, de performance in het bijzonder, eist een prominente plaats op in de film. Een beetje zoals Belgica, hier bij ons, maar dan explicieter. De Soulwax van dienst heet Khyam Allami en zorgt voor een evenwichtige soundtrack die ingezet wordt als een volwaardig narratief instrument en meer diepte geeft aan de personages. De muziek belichaamt een ontmoeting tussen rebellie en respect en het is precies die zoektocht naar een complexer verhaal die de film kenmerkt.
Het hoofdpersonage is alleszins niet de enige link met La Vie d’Adèle. Ook DOP Sébastien Gopfaert werkte voor beide producties en brengt deze keer een opmerkelijk dynamisch beeld dat de personages de ruimte van beweging tracht te bieden die ze in de werkelijkheid van een streng gecontroleerde maatschappij niet krijgen. As I Open My Eyes biedt een intieme inkijk in de Tunesische middenklasse, hippe vogels met poetsvrouw en piercings. Het is geen portret van straatarmen noch corrupte elites. Het verhaal verplicht ons dus om nuances te zoeken. Misschien daarom wordt het zo’n verrassende film. Omdat zelfs vanuit die nuance de grote dramatische wending in het verhaal pijnlijk realistisch is.
De film leert ons hoe dromen stuk gaan, hoe passie ruimte maakt voor moedeloosheid, hoe de alternatieven worden weggeveegd, hoe mensen hun stem verliezen, hoe de overheid greep krijgt op de vrije zielen, hoe de angst wordt ingefluisterd bij de onderdanen. Kortom, hoe een dictatuur werkt.
As I Open My Eyes speelt zich af in de zomer van 2010, enkele maanden voor de uitbraak van de Tunesische revolutie en de Arabische lente. De film is dus de inleiding voor een ontploffing. De boodschap is eenvoudig: mensen kan je niet eeuwig onderdrukken.
