De Standaard behoort tot dezelfde mediagroep als VIER. Vandaar de uitzonderlijke aandacht voor deze zender sinds de opstart ervan. In het dS Weekblad vorig weekend stond bijvoorbeeld een paginalang interview over Scheire en de Schepping.
De week voordien publiceerde datzelfde magazine 6 pagina’s over de broers Dirk en Jan Eelen. Dirk schilderde onlangs een reeks schilderijen over de oorlog in Syrië en dat was een prima excuus om in gesprek te gaan met Jan, TV-maker bij Woestijnvis.
Voorspelbaar: het interview gaat vooral over VIER. De drie paginagrote foto’s tonen portretten van de broers. De schilderijen blijven buiten beeld. Op zich is dergelijke product placement niets bijzonder, net omdat het zo courant gebeurt. Maar met deze ‘politieke’ schilderijen wordt er nog iets anders in de verf gezet.
Hoewel het idee om mediabeelden te schilderen al een uitgesleten cliché is, voegt Dirk Eelen iets toe: politieke kunst als artistieke propaganda, onder de vorm van product placement waarbij (neo)liberale ideologie en lucratief entertainment naadloos in elkaar over gaan.
Geschilderde mediabeelden
Even een terugblik: Andy Warhol maakte in de jaren 1960 zeefdrukken met iconische portretten van Marilyn Monroe tot Mao, waarmee hij meesterlijk verbeeldde hoe de beeldende kunst als Popart in een nieuw tijdperk van commerciële mediabeelden was beland.
Dat inspireerde Gerhard Richter tot het schilderen van prachtige doeken met uitgeveegde, vervaagde beelden uit de nieuwsmedia. Door deze beeldwereld te vertalen naar schilderkunst creëerde hij een veelkantige kijkoefening over de aflossing van de wacht tussen (schilder)kunst en (commerciële) media, over de alomvattende maar ook bijzonder vluchtige hedendaagse kijkcultuur.
Vanaf de jaren 1980 schreef Luc Tuymans zich in deze traditie in en mikte ondermeer op een spel van aan- of afwezigheid van het politieke aura van (geschilderde) mediabeelden. Vooral zijn experimenten met contextualisering zijn even geslaagd als dubbelzinnig: denk aan Mwana Kitoko-reeks met schilderijen van Tsjombe, Boudewijn en Lumumba, die werd tentoongesteld in het Belgisch paviljoen tijdens de Biënnale van Venetië in 2001, met Jan Hoet als curator.
Tuymans verklaarde toen in de pers dat hij de reeks eerder in New York had tentoongesteld om er zeker van te zijn dat zijn schilderijen zouden bestaan; Dat men niet zou proberen de tentoonstelling ervan tegen te houden, zoals het jaar voordien gebeurde met het Boudewijn-project van Carsten Höller voor Brussel 2000.
Het Museum of Modern Art (MoMA) had meteen belangstelling voor het portret van Lumumba. De reacties waren veelzeggend. Van Lumumba dachten sommigen dat het Malcolm X was en de figuur van Boudewijn werd verward met Pinochet.
Een paar jaar later schildert Tuymans in opdracht enkele koninklijke portretten in vergelijkbare stijl. Zonder koloniale echo deze keer, maar wel een prachtige illustratie van hoe kunst en koningshuis zichzelf trachten te legitimeren door de onderlinge uitwisseling van symbolisch kapitaal.
Syrië als ‘voorpagina’ van de Arabische winter
Wat is er nu opmerkelijk aan het schilderwerk van Eelen en de promotie ervan in De Standaard? Na de bloedige slachtpartij in Houla begin mei vorig jaar, waarbij veel kinderen en vrouwen de keel werden overgesneden, was deze krant er als de kippen bij om, naar het goede voorbeeld van de Amerikaanse kranten, de regering Assad met een vette vinger als schuldige aan te wijzen (meer info zie 1, 2, 3, 4, 5, 6).
Dit was bijzonder vreemd omdat de media toen zelf continu berichtten over het feit dat men vanwege veiligheidsredenen geen journalisten ter plaatste had en dus geen betrouwbare berichtgeving kon garanderen.
Toch werd de lezer getrakteerd op een sensationele stortvloed aan grote foto’s van kinderlijkjes en andere schokkende taferelen. De VS stuurden toen aan op een inval maar zaten qua timing wel verveeld met de nakende presidentsverkiezingen in het najaar.
Het leek er dus sterk op dat een klassiek scenario zich ontrolde: wie de oorlogsgeschiedenis bekijkt, merkt dat de publieke opinie voorafgaand aan officiële oorlogsverklaringen steeds uitvoerig gemasseerd werd met allerhande schrikwekkende, doorgaans verzonnen verhalen;
In de aanloop van de Eerste Wereldoorlog maakten men de Belgen wijs dat Duitse soldaten baby’s aan hun bajonetten pinden; Voorafgaand aan hun deelname aan de Tweede Oorlog bestookte de VS hun bevolking met gelijkaardige sprookjes over duivelse Duitsers; Aan de Eerste Golfoorlog ging de fabel vooraf dat Irakese soldaten Koeweitse baby’s uit de couveuses gooiden; De Tweede Golfoorlog draaide om die fameuze weapons of mass destruction, etc.
Toen ik de ombudsman van DS hierop attent maakte, volgde prompt een wij-zijn-wel-goed-bezig opiniestuk (zie hier), hoewel er enkele uren nadien online al twee rechtzettingen volgde (zie 1, 2).
Intussen is gebleken dat het Westen niet voor de inval koos maar het plan opvatte om via Saoedi-Arabische bontgenoten de rebellen te steunen. Voordeel: geen eigen slachtoffers, achteraf niet verlegen zitten met een zoveelste Guantanamo, enzo.
Via de hulp aan extreme fundamentalisten wil men nota bene een seculiere, soevereine regering aan de kant zetten als onderdeel van een ruimere geopolitieke stratego. Dat mag ook even duren, pech voor de burgers dan maar, want men wil natuurlijk niet het risico lopen dat radicale anti-Israël groeperingen geavanceerde wapens in handen krijgen.
Sindsdien was er duidelijk een ommezwaai in de media: de focus ligt niet zozeer op Assad, maar wel op het zogenaamde falen van ‘de Arabische lente’. De boodschap van de ‘Arabische winter’ wordt nu al maanden voortdurend en met nadruk herhaald, zodat wij, Westerlingen, niet teveel of niet langer zouden denken dat de sociale opstanden in het Midden-Oosten toch bewijzen dat het ginder helemaal geen barbaarse, primitieve landen zijn. Alsook dat onze regeringen en bedrijven weldegelijk een uiterst bedenkelijke rol spelen vanwege de lucratieve steun aan die onderdrukkende regimes.
Het belangrijkste: dat wij na Occupy en de Indignados vooral niet moeten denken dat opstand loont. Vreemd want Ben Ali, Mubarak en Khaddafi waren toch in geen tijd aan de kant gezet? Die Arabische lente was op dat punt toch al een onbetwistbaar succes? En zowel in de VS als in Europa is er toch een duidelijke revolutie in het politieke denken van steeds meer mensen?
De Westerse, heersende klasse is nog steeds niet bekomen van de bevrijdende schok die de Arabische lente doorheen ons aangepraat wereldbeeld deed gaan. Die barsten moeten nu met allerhande stopverf worden gevuld.
Syrië werd voor onze afhankelijke media daarom een rolmodel van indoctrinatie: haal je niets in je hoofd, kniel bij de status-quo, onthoud vooral dat protest altijd eindigt in bloed, chaos en kindermoord.
Politiek is hip in de hedendaagse kunst, en dat doet ons nadenken
Vandaag is politiek terug hip in de kunsten, moet Dirk Eelen gedacht hebben. Ik neem wat beelden van YouTube en schilder die, een beetje zoals Tuymans of Van den Broek die hetzelfde doen met foto’s. Vrij vergelijkbaar qua insteek met de vele studenten die vandaag ‘iets’ willen doen met beelden van 9/11, Bart De Wever of Osama.
Als je vraagt waarom, volgt het tenenkrullende: ’kwenie, eigenlijk, omda ik da interessant vind.’ Vervolgens bedacht Eelen een publieksgericht projectje: een tentoonstelling waarbij hij BV’s zoals Karel De Gucht en Rudy Vranckx vraagt om een korte mening over Syrië, samen met de statement dat de helft (waarom maar de helft?) van de opbrengst aan het Rode Kruis wordt geschonken.
Met deze campagne in de maak dan nog even zijn broer bellen voor een scoop in media. Over de kwaliteit van zijn schilderijen, laat staan de beeldstrategie ervan, hoeven we het blijkbaar niet te hebben; De doeken etaleren aandoenlijk geësthetiseerde beelden die dermate opgekuist en vaag zijn zodat ze zeker niet teveel zouden choqueren. Ze mikken op een mediagenieke, kleurige sfeer die, afgaande op de website van de kunstenaar, prima past in de afgelikte interieurs van het beoogde snobby kooppubliek. Het resultaat: vrijblijvend design, te duur pseudo-diepzinnig behangpapier.
Deze reeks is als politiek werk, vooral met de promotie ervan in DS, alvast wel meer dan geslaagd. Het is een prachtig voorbeeld van een artistieke extensie op een pijnlijk, hedendaags geval van mediapropaganda, ofte: Western war wash. Afsluitend, een citaat van Jan Eelen uit het betreffende interview die de ideologisch framing en priming, zoals dat in de sociale psychologie heet, perfect samenvatten:
“JAN: ‘Ik was verheugd toen de Arabische Lente uitbrak. Eindelijk, dacht ik, gedaan met die dictators die ik al mijn leven lang ken. Ik ben het op de voet blijven volgen en het gaat er van kwaad naar erger. Het primitieve, beestachtige, buitensporige geweld, aan alle kanten, maakt het moeilijk om ons in het Westen met de strijd te vereenzelvigen. Ik kan geen allah akbar meer horen bij de zoveelste geslaagde inslag. En ik vrees dat ik daar niet alleen mee ben.”
...
7/02/13-10/02/13
EXHIBITION: ‘Syria-as seen on YouTube’
official opening : 7/02/13 at 7 pm. Guestspeakers : Rudi Vranckx, Koen Debeuf and Karel De Gucht. You host: Guy Mortier
8-10/02 : open from 10 am. until 6 pm.
Brussels, THE EGG
more info : blog-Syria
