Wat die mensen ook doen, het heeft niets met onze godsdienst of waarvoor wij staan als moslims te maken, onze godsdienst rechtvaardigt zo’n gruweldaden niet!
“De gebeurtenissen die zich hebben voorgedaan in Syrië en Irak, door IS gepleegd, zorgen voor een zeer negatieve beeldvorming over moslims in heel de wereld, ook hier bij ons in België. Dit veroorzaakt een groot wantrouwen tegenover moslims in de samenleving, zeker wanneer de gruweldaden van IS gepaard gaan met het feit dat er ook vanuit moslimmiddens weinig wordt gereageerd. Dus enerzijds hebben we mensen die in de naam van de islam gruweldaden plegen in de wereld, die gruweldaden worden verfilmd en verspreid via de sociale media. Anderzijds reageren moslims onvoldoende op deze ontwikkeling en dat wekt wantrouwen bij de bevolking, wat dan weer leidt tot meer negatieve beeldvorming en stereotypering”. Kif Kif sprak met prof. Abied Alsulaiman (KU Leuven, Campus Antwerpen) over IS en radicalisering.
Sükran Bulut voor Kif Kif: Ben ik dan verplicht om mij als moslim te associëren met IS? Volgens de laatste berichten van de Burgemeester van Antwerpen alvast wel. Wat vindt u hiervan?
Abied Alsulaiman: Dat is een discussie die we op twee niveaus kunnen voeren. Enerzijds hebben moslims hier inderdaad gelukkig niks te maken met IS en willen we er niks mee te maken hebben. Anderzijds hebben wij als moslim toch een belangrijke opdracht in deze context. Wij behoren tot een minderheid in de samenleving in wiens naam nu grote gruweldaden worden gepleegd. Los van het beleid, los van wat de burgemeester van mij of van anderen verwacht, los van wat de samenleving verwacht, … om puur ethische redenen moeten we kunnen zeggen: ‘mensen die dit doen, pleeg deze misdrijven niet in onze naam, wij hebben er niets mee te maken. Niet in onze naam als moslims.’
Een bijkomende fundamentele taak vind ik dat we ook naar de buitenwereld en de samenleving moeten uitbrengen dat dit niet hetgeen is wat onze godsdienst, onze ethiek of moreel stelsel voorschrijft. Wat die mensen ook doen, het heeft niets met onze godsdienst of waarvoor wij staan als moslims te maken, onze godsdienst rechtvaardigt zo’n gruweldaden niet!
Een derde ethische reden die ons in beweging moet brengen om te reageren, ongeacht wat van ons verwacht wordt of niet, is dat we als moslims in een seculiere democratische rechtstaat leven waardoor het mogelijk is om als religieuze of etnische culturele minderheid een normaal leven te leiden. Daarom hebben wij in die hoedanigheid nog een bijzondere reden om te zeggen dat wat IS doet tegen de minderheden in Irak en Syrië een criminele daad is. In Irak heb je bijvoorbeeld de Iziden, de koerden die het geloof van de zoroastrisme aanhangen, een klein historische minderheid die daar sinds de oudheid leven. Zij zijn serieus geplaagd (verkrachtingen, ...) door IS.
In dat opzicht moeten we zeker gekant zijn tegen IS en haar strategie omdat zij het recht van een minderheid om op een vredige manier te leven ontnemen. We zouden ons in die minderheid moeten herkennen aangezien we hier in een vergelijkbare situatie leven. Daarom hebben moslims als minderheid, misschien zelfs nog meer dan de meerderheid de plicht om te zeggen: ‘stop daarmee'. Er zijn heel wat moslims die zich in de media en individueel distantiëren maar het signaal mag krachtiger zijn. Los van politieke verwachtingen zouden wij als moslim hierover een heel duidelijk signaal moeten geven omwille van de drie redenen die ik genoemd heb.
Kif Kif: Hoe is de situatie daar? Waarvoor staat de Islamitische Staat en hoe is het ontstaan?
Abied Alsulaiman: IS is ontstaan als gevolg van de Syrische en Irakese crisis. In 2003 werd het regime van Saddam Hoessein ten val gebracht door de Amerikanen. Saddam Hoessein was een soennitische moslim en hij voerde een beleid dat nadelig of discriminerend was voor de sjiieten, Saddam was een dictator. De val van het regime van Saddam heeft geleid tot een machtsvacuüm in Irak, omdat de Amerikanen ook het Irakees leger ontmanteld hadden. Dat machtsvacuüm werd feitelijk ingevuld door Iran, wat leidde tot een heel sterke toename van wat wij ‘het sjiietisch project’ noemen in het midden oosten. Dus de sjiieten installeerden in Irak een even dictatoriaal regime als dat van Saddam Hoessein. Saddam discrimineerde de sjiieten in het verleden, en nu discrimineren de sjiieten de soennieten, maar zij gaan een stuk verder in de discriminatie. Dat leidde 10 jaar later in 2013 tot de totale marginalisering van de sjiieten en soennieten in Irak, dus de frustraties daar zijn enorm groot. En daarnaast is er de Syrische opstand tegen een regime dat sterk door Iran wordt gesteund, een regime dat ook op een of andere manier tot het sjiisme wordt gerekend.
Kif Kif: Kan u de Syrische situatie even schetsen?
Abied Alsulaiman: Het Syrische regime onder Bashar Al Assad wordt bestuurd door een kleine minderheid van Alawieten, die worden beschouwd als een sjiitische minderheid en zijn geallieerd met Iran. De soennieten, ook al vormen ze een meerderheid in Syrië, voelen zich dus ook sterk gediscrimineerd door het beleid.
Dus je krijgt nu twee landen, een land waar de soennieten in de meerderheid zijn, namelijk Syrië, dat wordt bestuurd door de sjiitische/Alawitische minderheid. En je krijgt in Irak dus een totale marginalisering van de soennieten door het sjiitische regime. Dit gaat allemaal gepaard met een massale verspreiding van de discussie via media, internet, satellietzenders, sociale mediakanalen waardoor het historisch geschil tussen soennieten en sjiieten, dat in het verleden beperkt was tot theologische instituten en centra, nu op industriële schaal wordt verspreid. Iedere gelovige heeft er een mening over, iedereen zit op facebook of twitter te filosoferen over theologische geschillen met als gevolg dat er een gigantische polarisatie is ontstaan.
Er is in de geschiedenis nooit eerder zo’n polarisatie tussen soennieten en sjiieten geweest als die die vandaag heerst. Een van de oorzaken ligt bij sociale media en het feit dat iedereen zich geroepen voelt om daarover een mening te verkondigen. De marginalisering van soennieten in Irak en in Syrië en de opstand leidden tot gruweldaden tegen de bevolking en die gruweldaden werden ook getoond en verspreid via sociale media. Dat leidt tot polarisatie en het inspireert mensen om daar te gaan strijden. Tien jaar na de val van het regime van Saddam en drie jaar na de Syrische opstand zien we een evolutie waarbij sjiitische strijders gerekruteerd uit Iran, Irak, Jemen, Libanon (Hizbollah) naar Irak en vooral naar Syrië gaan strijden met het regime tegen de soennitische bevolking. Het zijn fanatici die om religieuze redenen daar komen vechten tegen de soennitische bevolking. Daartegenover staan ook andere fanatici, de soennietische Salafieten, die zich geroepen voelen om daar te gaan vechten tegen sjiitische strijders en het regime en dat leidde sinds 2011 tot een toename, een doorstroom van strijders naar Syrië en Irak, zowel sjiitische strijders als soennitische strijders. Men rekruteert hen van over heel de wereld.
Kif Kif: Buiten het feit dat sociale media een kanaal is waarbij nieuws en meningen zich makkelijker mondiaal verspreiden, wat zijn de oorzaken van de aanhoudende strijd tussen soennieten en sjiieten?
Abied Alsulaiman: De polarisatie tussen soennieten en sjiieten vandaag is het gevolg van een aantal factoren. Om te beginnen is de rol van Iran (promotor sjiietische campagne) en Saoedi-Arabië (ondersteunt soennitische campagne) niet te onderschatten. Zij zijn een beetje de promotoren van deze polarisatie.
Ten tweede bestaan er meer dan een 100-tal Arabische zenders die 24u op 24u uitzenden, waaronder een aantal haatzenders die voortdurend alleen maar haat prediken tegen ‘de anderen’. Dit zijn zowel soennitische als sjiitische zenders die elkaar voortdurend diaboliseren.
Ten derde zien we de verspreiding van de salafistische doctrine. Het Salafisme is een ultraorthodoxe doctrine binnen de islam die iedere vorm van diversiteit, meningsverschil of dialoog met andersdenkenden binnen de islam en daarbuiten uitsluit. Het is een theologische strekking maar door haar ultraorthodoxie en door haar contraproductiviteit vormt ze een voedingsbodem voor extremisme en heeft het ook de voedingsbodem gevormd van Al Qaida en natuurlijk IS (omwille van die totalitaire orthodoxie). Dus die twee leiden tot een nooit eerder geziene polarisatie in de geschiedenis aangezien in een geglobaliseerde wereld iedereen het debat volgt op internet of satellietzenders. En aangezien de polarisatie zich dagelijks uit via alle voorziene mediakanalen voelen sommige mensen zich geroepen om in actie te komen en diegenen die vertrekken voelen zich geroepen om te gaan strijden.
Dat zijn mensen die ideologisch sterk geëngageerd zijn en die zich geroepen voelen om hun gelijkgestemden te gaan bijstaan of uit soms idealistische overwegingen een strijd te gaan voeren die niet hun strijd is.
Kif Kif: Waarom zoeken ook sommige jongeren toevlucht in de religie en hangen ze hun redenen om te gaan meestrijden daar aan op?
Abied Alsulaiman: Je kunt veel verklaringen geven maar ik heb geen afdoend antwoord hierop. Ik denk dat een deel van de oorzaak de polarisatie tussen soennieten en sjiieten is die zich op wereldniveau gemakkelijk verspreidt. Het verspreiden van het debat via sociale media, de gruwelen die we zien in het Midden-Oosten en het prediken van haat op Arabische en Iranese zenders leiden tot ideologische en sektarische verkaveling. Dit gaat gepaard met een gigantische campagne van haat prediken waaraan bepaalde mensen deelnemen, met alle radicale standpunten van dien. Iedereen mag een mening hebben, we leven in een democratie met vrije meningsuiting maar wanneer gedachten in daden van geweld worden omgezet hebben we het over iets anders, natuurlijk.
Ik denk dat er eerst een profiel moet gemaakt worden van iedereen die vertrokken is om te weten welke achtergrond zij of hij had. Een deel van de verklaring kan ook gevonden worden in het feit dat het om jongeren gaat die ofwel gefaald hebben in de samenleving (geen scholing, geen onderwijs, geen werk) ofwel een radicale vorm van islam hanteren als ‘self fulfilling prophecy’ om zichzelf een positie in de samenleving/wereld aan te meten. Waarschijnlijk zal een deel ook vanuit idealistische overwegingen vertrekken. Men ziet een onrecht in de wereld, Assad heeft ondertussen een half miljoen Syriërs afgeslacht en de wereld kijkt toe. Sommigen mensen voelen zich geroepen, vanuit dat rechtvaardigheidsgevoel om daar te gaan strijden, maar die beslissing is fout omwille van verschillende redenen.
In eerste instantie brengt dit geen oplossing voor de bevolking, het vormt eigenlijk een bijkomend probleem voor de Syriërs. Al die strijders die naar Syrië zijn gegaan ongeacht welke beweegreden ze hadden, vormen in feite een heel groot probleem voor de Syrische bevolking. Een van de belangrijke oorzaken van het feit dat de wereld wantrouwend kijkt naar de Syrische oppositie en die oppositie niet helpt is de aanwezigheid van die jihadistische salafieten, die in Syrië ongewenst zijn. Ze creëren een groot probleem voor de Syrische bevolking omdat ze naar Syrië gaan om een strijd uit te vechten die niet de strijd van de Syrische bevolking is. Ze gaan naar daar om een historische oorlog met de sjiieten uit te vechten en dat maakt natuurlijk het probleem heel complex. Ik vind persoonlijk, zeker omdat ik zelf Syriër ben en van Syrië kom, dat dit een heel groot probleem is. Ze hebben de hele Syrische opstand van de Syrische bevolking en hun strijd voor een beter leven, totaal gehypothekeerd.
Kif Kif: De jongeren die terugkeren, hoe moeten ze opgevolgd worden? Welk beleid dient hierrond gevoerd te worden?
Abied Alsulaiman: Ik ben geen deskundige, dit is een vraag voor psychologen en psychiaters. De oostfrontstrijders waren ook strijders die gederadicaliseerd moesten worden, ik weet niet hoe dat verlopen is, maar men kan kijken naar gelijkaardige voorbeelden in de geschiedenis en een analyse maken van de risicofactoren. Het is alleszins zeer moeilijk om iemand met radicale ideeën te deradicaliseren. Ik heb de gelegenheid om af en toe met mensen te praten die radicale ideeën hebben, en eigenlijk praat je tegen muren. Het is heel moeilijk om met hen over geloofsleer in discussie te gaan omdat ze enkel in hun eigen (radicale) waarheid geloven. Die halen ze dan uit iets dat ze ooit op een of andere website hebben gelezen. Vaak zijn ze ook erg onwetend. Als je zegt dat iets niet kan omwille van vers x uit de koran of iets dat de profeet heeft gezegd, dan geloven ze dat niet. Ze kennen de islam niet. Een van de meest flagrante voorbeelden die ik kan geven speelde zich af tijdens de manifestatie van Sharia for Belgium op de Reuzenstoet in Borgerhout in 2012. Een kopstuk van Sharia for Belgium citeerde in een opname verzen uit de koran en dat werd uitgezonden op televisie. Hij citeerde zeven keer de koran fout. Dit is veelzeggend, het gaat om jongeren die meestal zo weinig kennis hebben over de islam, over de islamitische leer, over wat kan en niet kan, over de theologie, en tegelijkertijd is hun Westerse culturele bagage zeer mager.
Voor mij bevestigt dit het beeld dat een belangrijk merendeel van die jongeren bestaat uit jongeren die een problematische jeugd/schoolcarrière/carrière hebben gekend, jongeren die aan de rand van de samenleving zijn terechtgekomen en in een heel radicale vorm van het ultraorthodoxe Salafisme een ideologie vinden die past bij hun wereldbeeld.
Ideologisch geïnspireerde strijders die uit hun strijdveld terugkomen met trauma’s, ultraorthodoxe ideologische bagage en oorlogservaring vormen altijd een gevaar voor de samenleving, hoe je het ook draait of keert.
Kif Kif: Waar heeft het jihadi Salafisme zijn oorsprong?
Abied Alsulaiman: Het Salafisme is een ultraorthodox en contraproductieve doctrine binnen de islam, die in de Afghaanse oorlog is geïnstrumentaliseerd voor politieke doeleinden. Dat geïnstrumentaliseerde Salafisme noemt men het ‘jihadi salafisme’. Het Salafisme is een ultraorthodoxe strekking in Saoedi-Arabië. Het is in Afghanistan begin jaren tachtig met de Russische invasie, in de strijd tegen het communisme opgekomen. Sindsdien heeft Osama Bin Laden dit Salafisme Salafisme geïntegreerd in zijn politieke, militaire strijd tegen de toenmalige Sovjets en sindsdien spreken we van jihadi Salafisme . Dus het jihadi Salafisme komt voort uit het Salafisme en vormt nu de basisideologie van Al Qaida en IS in verschillende niveaus natuurlijk.
Kif Kif: Hoe kan men die radicalisering tegengaan?
Abied Alsulaiman: Je hebt in België Marokkaanse en Turkse moskeeën. Turkse moskeeën hebben geschoolde imams, iedere Turkse moskee heeft een geschoolde imam en een cultuurleraar. De Marokkaanse moskeeën daarentegen hebben dat niet. De Marokkaanse moskeeën hebben, op enkele uitzonderingen na, ongeschoolde imams, die bovendien het Nederlands niet spreken dus deze imams zijn theologisch, cultureel en taalkundig niet in staat om met de jeugd te communiceren, laat staan hen in deze samenleving te begeleiden . Het gevolg hiervan is dat de jongeren niet in de moskeeën bij de imams terecht kunnen, erger nog de geradicaliseerde jongeren kijken neer op al die imams. Daarom zoeken ze een toevlucht op internet. Op internet surfen zonder bagage, en zonder het vermogen om te weten wat correct is en wat niet, maakt van die jongeren een spons die alles absorbeert wat ze tegenkomt.
De overheid beseft dat ondertussen. Er is vanaf dit jaar een opleiding aan de universiteit van Leuven, master in de godsdienstwetenschappen en in Antwerpen heeft de associatie van UA een samenwerkingsakkoord ondertekend met de Marokkaanse Raad van Theologen om een imamopleiding te starten in Antwerpen, die is bij mijn weten op 1 oktober van gestart is gegaan. De bedoeling van beide opleidingen is om imams, moslimconsulenten, aalmoezeniers, islamleerkrachten op te leiden in deze wereld, waarin zij en die jongeren opgroeien, in een duidelijke multiculturele en multireligieuze seculiere democratie. Als de jongeren bij zo’n mensen terechtkomen geloof ik dat, wanneer er voldoende geschoolde imams en islamleerkrachten en aalmoezeniers en moslimconsulenten zijn , een aanzienlijke oorzaak van de radicalisering wegvalt.
Natuurlijk heb je de internationale context, er zijn conflicten in de wereld, er zijn conflicten in de moslimwereld, er is veel onrecht in die wereld en wij zien dat ook en dat laat niemand onberoerd. Wat er in Gaza gebeurt, wat er in Syrië tegen de Syrische bevolking gebeurt laat niemand onberoerd. Nu is de vraag, hoe kun je op een positieve manier bijdragen tot het verzachten van het leed van iemand? Voor de Syrische bevolking is er een internationale beslissing nodig om een einde aan het leed te stellen. De Syrische bevolking heeft dus geen buitenlandse strijders nodig. In Gaza heeft men een internationale beslissing nodig om de wurggreep van de Israëli’s én de Egyptenaren op de Palestijnen te verzachten. Wij kunnen bijdragen of solidair zijn door een reeks initiatieven te ondersteunen die de mensen beter uitkomen, in plaats van dan daar te gaan strijden. Daar gaan strijden vormt een bijkomend probleem voor die mensen en ook een probleem voor ons hier, het zorgt voor een probleem in de samenleving en niet voor een oplossing.
Info imamopleiding in Antwerpen: instituut Jisr Al Amana/ www.ijaa.be
Info master godsdienstwetenschappen: http://theo.kuleuven.be/nl/toekomstigestudenten
>>> Lees meer over IS in het Kif Kif dossier 'IS & Radicalisering'
