Het concept vrijheid was voor sommige mensen zo ongrijpbaar, dat ze meteen hun verhaal wilden vertellen.
Majd Khalifeh is 28 en groeide op in verschillende Arabische landen. Hij woont al 7 jaar in België, maar heeft geen nationaliteit. Zelf noemt hij zich Palestijn, maar officieel is hij staatloos.
In het najaar van 2011 reisde hij met zijn vrienden Pieter en Xander Stockmans voor het eerst naar Palestina, het land dat zijn grootouders in 1948 ontvluchtten. Zijn ervaringen verwerkte hij in de documentaire Stateless. StampMedia sprak met Majd Khalifeh en Pieter Stockmans.
Waar komt het idee voor Stateless vandaan?
Khalifeh: We waren aan het nadenken over ons project Tussen vrijheid en geluk, dat over de Arabische lente gaat. Als je spreekt over de Arabische wereld, kan je niet rond Palestina. Er is geen enkel Arabisch land dat niet op een of andere manier betrokken is bij het Israëlisch-Palestijns conflict. Zelf ben ik toevallig Palestijn. Ik wou ook mijn vrijheid en geluk zoeken. Ik wist niet hoe het voelde om in je vaderland te zijn en daardoor had ik het gevoel dat een essentieel deel van mijn geluk ontbrak.
Stockmans: We wisten meteen dat als het Majd zou lukken een visum te krijgen, ons project uniek zou zijn. Hij zou de eerste staatloze Palestijn zijn die naar zijn roots terugkeerde. We vonden dat dit meer dan enkel geschreven aandacht verdiende. Stateless is een audiovisuele spin-off geworden van Tussen vrijheid en geluk. De geniale regisseur Senne Dehandschutter kruiste ons pad en was meteen enthousiast om het verhaal te verfilmen. Hoeveel kans had je om te slagen en een visum te bemachtigen?
Khalifeh: Ik schat dat ik nog geen vijf procent kans had om een reisvisum naar Israël te krijgen. Maar ik moest op zijn minst proberen. En het is gelukt. Stockmans: Ik herinner me nog hoe ik me tijdens de hele procedureperiode voelde. Ik bewonderde Majd voor zijn optimisme en geloof in een goede afloop, maar dacht de hele tijd: it is not going to work. Ik was al in Egypte toen ik het verlossende antwoord kreeg. Dat was een topmoment! Hoe voelde het om voet op Israëlisch/Palestijnse grond te zetten? Khalifeh: Ik kan niet beschrijven hoe het voelde. Of misschien een klein beetje: kippenvel van mijn tenen tot aan mijn hoofd! Ik had meteen de drang om een bericht te sturen naar mijn vader, mijn broers en zussen, mijn overleden moeder als het kon, iedereen.
Pieter, jij was al vaker naar Israël/Palestina geweest. Hoe anders was dit bezoek?
Stockmans: Ik ga al zeven jaar naar Palestina, maar dit was de eerste keer met een Palestijn die mij zijn leven kon tonen in dat land, zonder er zelf ooit geweest te zijn. Dat was heel dubbel. Tijdens de reis voelde ik mij soms een gids in zijn land. Dat voelde niet juist.
Khalifeh: Eerlijk gezegd vond ik dat soms irritant, want ik wilde alles zelf ontdekken. Aan een van de controleposten, wilde ik bijvoorbeeld zelf ervaren hoe dat was, zonder tips te krijgen.
Jullie hebben ook familie van Majd ontmoet. Hoe verliep dat?
Khalifeh: De eerste die ik ontmoette was een nichtje van me. Hilarisch!
Stockmans: We hadden enkel de naam van de stad en de naam van de familie. Dus gingen we daar onvoorbereid heen, stapten uit de bus en begonnen te vragen op straat: Ken jij de familie Hoesseini? De eerste persoon die we aanspraken, kende hen al. Bleek dat die jongen de buur was van Majds familie.
Khalifeh: De jongen bracht ons naar mijn familie. Onderweg zegt hij plots: "Zie je dat meisje daar op straat? Dat is je nicht". We spraken haar aan met de camera bij ons. "Hallo, ik ben je neef!" Geloofde ze jou meteen?
Majd: Eerst niet. Het heeft toch een minuut of twee geduurd. Maar eens ze over de eerste schok heen was, heeft ze haar opa meteen gevraagd om ons te ontvangen. Die dag is heel warm en familiaal geëindigd.
Stockmans: Dat was een enorme gebeurtenis binnen de familie. Dat merkten we tijdens de rest van de reis. Ze bleven elke dag bellen.
Majd: Je moet het bekijken vanuit het perspectief van mensen die in het land achtergebleven zijn. Zoals Palestijnen in ballingschap ernaar uitkijken om ooit terug te keren, wachten zij ook tot er iemand terugkomt. Ik was de eerste.
Wat was voor jullie het meest magische moment in Israël/Palestina?
Khalifeh: Elk moment in Palestina was echt hyperspeciaal. Zo hebben we voor de vrede gebeden volgens de drie aanwezige religies: op zijn Joods, op zijn Christelijks en op zijn Moslims. Daarvoor zijn we naar de Al-Aqsamoskee geweest, naar de geboortekerk van Jezus en naar de Klaagmuur.
Stockmans: Voor mij was het meest speciale moment de zoektocht naar de bioscoop van Majds grootvader. We moesten aan de achterkant van de cinema op een muur klimmen om op de binnenplaats te geraken, want het gebouw was helemaal overwoekerd met planten en de voordeur was vergrendeld. Toen we op die muur stonden, zagen we de zee bij valavond en de prachtige kleine haven van Akka. Daar was die bioscoop: magisch.
Jullie bezochten niet enkel Palestina, maar doorkruisten ook verschillende Arabische landen voor jullie project Tussen vrijheid en geluk. Waar draait dit overkoepelende project om?
Stockmans: We vertrokken vanuit de gedachte dat de Arabische revolutie een werk van gewone mensen is. Veel van de opstanden, zoals die in Tunesië en Egypte, begonnen vanuit het volk, vanuit mensen die niet politiek actief waren. Plots gebeurde er iets in Tunesië en werden miljoenen mensen wakker. Dat wakker worden van de gewone Arabier die bepaalde verwachtingen had die al decennialang niet werden ingevuld, wilden we vatten. Net als de vele obstakels die erbij horen.
Khalifeh: Er zijn honderden, zo niet duizenden artikels geschreven over de Arabische lente. Maar misschien zijn wij wel de enigen die echt maandenlang op zoek gingen naar wat er in de harten van de mensen speelde. Niet alleen de mensen van de betogingen in de stad, maar bijvoorbeeld ook boeren op het platteland en weduwes.
Hoe moeilijk was het om tijdens dergelijke ontmoetingen je Westerse kijk op dingen uit te schakelen?
Stockmans: Daarvoor hadden we Majd mee!
Khalifeh: Een van de sterke punten van ons project is dat wij een heel verschillende achtergrond hebben. Ik kan met mijn Arabische perspectief tegengewicht bieden voor de Westerse kijk van Pieter. Zo kunnen we iets brengen dat verschilt van de mainstream media in Europa of in de Arabische wereld.
Stockmans: Onze mening verschilde zelden, maar we benaderden de dingen vanuit andere invalshoeken. Sommige dingen in de Arabische cultuur kunnen wij Westerlingen gewoon moeilijk begrijpen. Zo ontmoetten we drie jonge twintigers in Tunis die zich bevrijd voelden omdat ze eindelijk hun religie konden beleven en vrij naar de moskee konden gaan. Als Belg kan ik alleen maar proberen te begrijpen hoe zulke jonge kerels zo toegewijd kunnen zijn aan hun geloof.
Khalifeh: Sommige mensen daar waren ook heel verbaasd dat een Europeaan en een Arabier zo goed overeenkwamen en met elkaar optrokken.
Heeft dat veel reactie uitgelokt?
Stockmans: Ja, ik denk dat de mensen die we ontmoet hebben niet alleen een blijvende indruk hebben nagelaten op ons, maar wij ook op hen. Ik krijg nu nog altijd reacties op Facebook: What you guys are doing is so amazing.
Khalifeh: Wat we gedaan hebben is buiten onderzoekjournalistiek ook interactieve journalistiek. Dat merk je op onze Facebookpagina. We hebben nog steeds contact met de mensen die we hebben leren kennen en we blijven hun leven volgen. Hun verhalen blijven ontwikkelen.
Stelden de mensen zich open voor jullie project?
Khalifeh: We vertelden niet altijd dat we journalisten waren. We noemden ons schrijvers die schreven over het Midden-Oosten. Dat was gemakkelijker om mensen te overtuigen.
Stockmans: Of we zeiden dat we schreven over vrijheid. Dan was de reactie meteen: "Wauw, dat hebben wij hier niet." Het concept vrijheid was voor sommige mensen zo ongrijpbaar, dat ze meteen hun verhaal wilden vertellen.
En hoe zit het nu met dat geluk?
Khalifeh: Laten we een land als Egypte of Tunesië nemen. Op de vrijheidsschaal zijn de mensen een beetje gestegen. Maar de vraag of ze gelukkiger zijn, kan je niet beantwoorden. Je moet elk individu apart bekijken. De mensen die wij ontmoet hebben, waren niet altijd gelukkiger. Zo was er een vrouw waarvan de echtgenoot was doodgeschoten tijdens de betogingen. Haar familie was daarmee de enige kostwinner kwijt en kwam in de armoede terecht.
Stockmans: Activisten vertelden ons dat ze zich gelukkig voelden omdat ze vrijer hun mening konden uiten. Het feit dat ze deel konden uitmaken van een gigantische betoging waarin het volk als één aanvoelde, was genoeg. Dat geluk was uiteindelijk heel kortstondig want die eenheid is ondertussen al uiteengespat. Mensen zijn aan het vergeten dat die revoluties draaien om een nationaal project.
Hoe gaat het nu verder met Tussen vrijheid en geluk?
Stockmans: We werken aan een roman over de belangrijkste mensen die we ontmoet hebben. In dat boek willen we de vele dimensies en niveaus van vrijheid en geluk verwerken. Het wordt echt een verhaal, niet zo maar een bundel getuigenissen. Het plan is om het boek in 2013 uit te brengen.
---
Het eerste deel van Stateless werd op 21 april uitgezonden in Vranckx op CANVAS.
Op 28 april wordt het tweede deel van de documentaire uitgezonden. © 2012 - StampMedia - Nikita Kenis
