All clashes are within civilizations
Naar aanleiding van het verkrijgen van een eredoctoraat aan de Universiteit Antwerpen hield Peter J. Katzenstein een beknopte, maar razend interessante lezing over internationale politieke betrekkingen en de huidige wereldpolitiek. Deze professor aan de Cornell University hanteert niet enkel een kritische blik tegenover het werk van Samual Huntington en zijn ‘Clash of Civilizations’, maar werkt ook zelf een nieuw kader uit. Ondanks een stralend lentezonnetje en de bijhorende verlokkingen, waren heel wat studenten en professoren present om deze autoriteit uit de politieke en sociale wetenschappen aan te horen. Als je er niet bij was, dan heb je wat gemist. Dat is zeker. Maar wij zijn er om je up-to-date te houden.
In zijn uiteenzetting ‘Beyond Huntington: Civilizations in World politics’ spreekt de begenadigde spreker Katzenstein zijn toehoorders toe over cultuur en mondiale politiek. De lezing is gebaseerd op drie van zijn meest recente boeken: ‘Civilizations in World Poilitics: Plural and Pluralist Perspectives’, ‘Sinicization and the Rise of China: Civilizational Processes beyond East and West’, ‘Anglo-America and Its Discontents: Civilizational Identities beyond West and East’. Katzenstein kan zich niet vinden in de visie van Huntington, die de nadruk legt op conflict, het botsen van culturen en uitgaat van het bestaan van enkele kernwaarden binnen een beschaving. Hij stelt daarentegen dat de realiteit er één is waarbij binnen een beschaving een veelheid aan tradities voorkomt, die ervoor zorgen dat er geen andere weg is dan ook de kracht van een pluralistische, consensusgeoriënteerde beschaving te erkennen.
Globalisatie, globale politiek en beschaving betekent voor iedereen iets anders. Economen zullen deze begrippen bijvoorbeeld anders invullen dan politieke wetenschappers. Maar ook beschavingen creëren betekenissen en praktijken. Dat die beschavingen elkaar ontmoeten is een realiteit. Maar dat dit leidt tot een botsing is maar één optie. Het kan ook leiden tot een zeker engagement. Daar waar Huntington zich fixeert op enkel het clash- element, gaat Katzenstein beide zaken afwegen. Zo stelt hij dat er weldegelijk zoiets bestaat als cultureel imperialisme, maar vaak wordt onderschat hoe groot het transcultureel engagement is. Het is niet juist om enkel uit te gaan van conflict als je merkt hoe zeer er ook wordt geïnvesteerd in het mogelijk maken van het samenleven.
Daarbij is het zo dat beschavingen en naties helemaal geen actor zijn, wat nochtans vaak als dusdanig wordt voorgesteld. België kan niet aanvallen, uitvoeren of bestraffen. Dergelijke opvattingen zijn enkel en alleen mentale shortcuts. Het is de Belgische regering die kan aanvallen en de rechter die kan bestraffen, maar niet België als natie. Stel dat ‘België een wet zou uitvoeren’, dan is dat in feite de Vlaamse regering die een wet uitvoert en dus een gevolg van politieke projecten en gevechten. Deze zaken zijn helemaal geen essentieel of natuurlijk gegeven. Er kan weldegelijk sprake zijn van primordiale zaken, zoals Huntington aanhaalt, maar ook die primordiale zaken zijn geconstrueerd door een combinatie van disposities en discours. In andere woorden stelt Katzenstein dat politiek alomtegenwoordig is in een samenleving, maar dat we daar niet meer bij stilstaan. Het wordt vaak als een gegeven beschouwd. Dit impliceert dat we door bepaalde zaken aan te nemen, tevens een zekere vorm van politiek accepteren.
Een ander centraal punt in het betoog van deze wereldvermaarde politieke wetenschapper is de verbinding tussen de interne en de externe wereld. De externe wereld wordt vaak als goed gepercipieerd, terwijl de interne verschillen vaak het probleem vormen. Het gras is vaak groener aan de overkant, of om het met de woorden van Katzenstein te zeggen: ‘All clashes are within civilizations’. Dit terwijl je vaak hoort dat de externe ander slecht is en het interne zelf goed. Katzenstein onderscheidt drie patronen van intern pluralisme en de rol van ‘ras’ daarin. Een eerste is er één waar ras nog een heel bepalende rol speelt, zoals in de Verenigde Staten van Amerika, Zuid Afrika en Mexico. Een tweede patroon kan worden teruggevonden in Nieuw Zeeland. Hier krijg je een context van biculturalisme (van blanken en Maori) die wordt omgevormd tot een triculturalisme (door een toename aan Aziaten) en waar iedereen opnieuw zijn plaats moet vinden. Een laatste patroon is er één waar conflicten over multiculturalisme volgens een pragmatisch compromis worden gevoerd, zoals het geval in Canada en Australië. De manier waarop met een onvermijdbaar pluralisme wordt omgegaan bepaalt hoe een samenleving er zal uitzien.
Net zoals Katzenstein, eindig ook ik graag met het treffende gedicht van Kipling: ‘The ballad of East and West’.
OH, East is East, and West is West, and never the twain shall meet,
Till Earth and Sky stand presently at God’s great Judgment Seat;
But there is neither East nor West, Border, nor Breed, nor Birth,
When two strong men stand face to face, tho’ they come from the ends of the earth!
