Met de protesten op het Tahrirplein, de betogingen in Athene en Spanje, Occupy in New York, Londen en Berlijn, duikt ‘het systeem’ nu terug op als het grote onderliggende probleem
Nadat de filosoof Slavoj Žižek in het voorjaar een meesterwerk van 1000 volle pagina’s uitbracht, met de bescheiden titel Less Than Nothing, schreef hij vorige zomer een boekje over de actualiteit van het afgelopen jaar: The Year of Dreaming Dangerously. In zijn welbekende creatieve hink-stap-sprongstijl doorkruist Žižek de meest uiteenlopende onderwerpen. Opnieuw biedt hij de lezer een erg kritische blik op het wereldtoneel, wat meteen ook een ander licht werpt op onze lokale politieke conflictjes.
Islam als vijand en bondgenoot
Aan de hand van een massamoordenaar Breivik leren we bijvoorbeeld hoe antisemitisme en zionisme absurd genoeg kunnen samenvallen in de strijd tegen de islam. Dit is treffend, ook zonder bijvoorbeeld paralipsis-gewijs een toespeling te maken naar een Vlaams-nationalistische partij. We leren tevens hoe de islam in het Midden-Oosten als een bevrijdingsideologie tegen het Westers kapitalistisch kolonialisme fungeert, zoals onlangs weer bleek tijdens de Arabische Lente maar bijvoorbeeld ook al tijdens de Iraanse revolutie in 1979.
Maar we leren eveneens dat diezelfde islam door fascisto-populistische fundi’s gerecupereerd wordt. Zoals Ahmadinejad, die als een Iraanse Berlusconi de verhoopte emancipatie, belichaamd door oppositieleden als Mousavi, onmogelijk maakt. Of door de vele demagogische pro-Westerse oliestaatjes, die veel radicaler zijn dan het Iraanse regime. Zoals in Bahrein, waar Saudische militairen de recente volksopstanden brutaal neersloegen. Het Westen gaf geen krimp. Morsi krijgt in verhouding zoveel meer kritiek, want die zit natuurlijk in het foute kamp.
Blijkbaar hielpen wij de door ons gesteunde Khadaffi en Mubarak dan toch alleen maar mee omverwerpen omdat de houdbaarheidsdatum van die lucratieve samenwerking al was verstreken. Wat dan weer illustreert hoe Westerse politici in religieus conservatisme soms een trouwe bondgenoot vinden. Niet onlogisch trouwens als je ‘vrijheid’ verwart met ‘vrije markt’.
Ook frappant is het weetje dat de eerste persoon die Mohammed geloofde nadat hij door visioenen werd bezocht – de eerste moslim dus die de profeet verloste van een ondraagbare onzekerheid en de vrees toch maar een dorpsgek te zijn – Khadija was, een vrouw. Zo draait Žižek op bijna elke pagina het gangbare denken binnenstebuiten.
Zoals gewoonlijk valt ook dit boek van Žižek niet samen te vatten in een tekst die korter is dan het boek zelf. Maar er zijn nog wel twee treffende bedenkingen die hier even wat aandacht verdienen.
Hegel en de klassenstrijd
De wereldgeest maakte zich doorheen Hegel wereldberoemd aan de hand van het dialectische denken. Als we de geschiedenis bekijken, dan zien we een terugkerend patroon: eerst is er de these, daarna volgt de antithese waarna beide opgaan in een hogere synthese. Žižek ziet in de emancipatiebeweging een gelijkaardige beweging. De sociale strijd uit de 19de en begin 20ste eeuw focuste op de klassenstrijd, als verzet tegen onderdrukking en uitbuiting. Na mei ’68 werd die ingeruild voor een multitude aan horizontale emancipatiebewegingen: holibi’s, anti-racisme, migrantenrechten, ecologie, dierenrechten, mensenrechten, etc.
Met de protesten op het Tahrirplein, de betogingen in Athene en Spanje, Occupy in New York, Londen en Berlijn, duikt ‘het systeem’ nu terug op als het grote onderliggende probleem. Out of box-denken is opnieuw een uitdaging. Omdat men nu pas terug voluit beseft in wat voor een beknellend doosje we zitten. De post-ideologische siesta is dus stilaan voorbij.
De symbolische frank, om niet de euro te zeggen, begint te vallen; Eco-kapitalisme is duidelijk geen oplossing. Integendeel. Vrouwenrechten worden flink tegengewerkt door het testosteron van de zakenwereld die er nog altijd erg paternalistische principes op nahoudt. Kansengroepen, migranten en zwarten zijn de overstock van een vermarkte samenleving: menselijk afval. Neoconservatisme en neoliberalisme kunnen het opvallend goed met elkaar vinden, niet alleen in de VS, etc.
In tegenstelling tot wat reguliere media doorgaans beweren, protesteerde men wereldwijd niet zozeer tegen de corruptie van enkele individuen (bankiers, politici) maar tegen een structurele ontsporing. Zelfs in de VS beseft men nu dat de vrije markt democratie en emancipatie vernietigt eerder dan creëert omdat het van nature een oligarchie van de 1 procent nastreeft. Dat kunnen we ook vandaag weer wereldwijd vaststellen. Die boodschap van main street werkt daarom als een ‘rode’ lap op de emblematische stier van Wall Street. Het ‘beest’ briest en stampt.
The War on Drugs
Plots begint Žižek dan ineens over de meesterlijke HBO-reeks The Wire. Zoals hij in vroegere analyses al meermaals aantoonde, laat de Westerse ziel zich immers mooi aflezen in de droommachine van Hollywood. The Wire is TV realisme van de beste soort: de strijd tegen drugs door McNulty in Baltimore is het leidmotief voor een dwarsdoorsnede van hedendaags Amerika. Of beter: de twee Amerika’s die nog slechts met een ‘draadje’ aan elkaar hangen: rijk en arm, blank en zwart.
The Wire visualiseert de hedendaagse klassenstrijd op een levensechte manier; Onder de pretext van een ‘war on drugs’ wordt de onderklasse gebrutaliseerd en ontmenselijkt omdat ze niet meer nuttig is als arbeidsreserve in een imploderende economie.
Sprongetje. Bij ons was het in de aanloop van vorige verkiezingen spannend afwachten welke andere thema’s er aan bod zouden komen in het lokale N-VA programma. Zij stonden voordien vooral voor hun radicaal cofederalisme bekend. Blijkt toch wel dat zoiets als ‘de strijd tegen drugs’ een Antwerps speerpunt is geworden? In The Wire fungeert het alvast als een fatsoenlijke dekmantel voor een verkapte strijd tegen de onderklasse. Misschien moet iemand de volgende jaren in ’t Stad eens een serie maken, ‘den droad’? Aflevering 1: Het De Konincksdrama, aflevering 2: Kliklijnen en de patsers-brigade, aflevering 3: Politie ziet spookbetogingen in hip hop?, aflevering 4: GAS of 't casino, etc..
Ook op Vlaamse wegen komt men Žižek tegen, een naamgenoot blijkbaar die ook in explosief materiaal handelt.
Don't act, just think - "The miracle of capitalism: the more it’s rotting, the more it thrives"
Een meer recente lezing op Toronto Film festival. Zizek begint hier met een originele analyse van de ‘Gangnam style'.:
