"Armoede snijdt door heel de maatschappij" [Interview met Peter Mertens van PVDA+]

25 mei nadert. De belangen zijn groot, voor de eerste maal in de geschiedenis vallen de deelstaat-, de federale en de Europese verkiezingen samen. Staat ons land op een breekpunt? Zal de uitvoering van de zesde staatshervorming het sluitstuk worden van een lange onstabiele politieke periode? Wat zijn de voor- en nadelen van het confederalisme? Met welke boodschap vertrekken de Vlaamse partijen naar de kiezer? Hoe ziet hun ideaal België er uit? Kif Kif vraagt de Vlaamse partijvoorzitters naar hun visie, naar hun voorstellen en plannen voor het Vlaanderen, België en Europa van de toekomst. Vandaag luisteren we naar PVDA+ voorzitter Peter Mertens.

Kif Kif: Laten we even inspelen op de actualiteit. Wat denkt u van het filmpje ‘Movie Antwerp’?

Peter Mertens: We hebben met onze fractie een interpellatie in de gemeenteraad ingediend. Ten eerste, omdat wij ons afvragen hoe het kan dat je probeert een deel van de stad verborgen te houden en hoe je daar dan als stad geld aan besteedt. Ten tweede, omdat men probeert te motiveren dat men zo het zakenleven wil aantrekken, maar daarmee graaft men zichzelf nog dieper in in de apartheidslogica. Als het om sociale projecten gaat mag superdivers Antwerpen worden getoond, maar als het gaat om de hoofdkwartieren van multinationals naar hier te halen dan moet het honderd procent blank zijn.

Kif Kif: Wat zijn voor uw partij de prioriteiten voor de komende verkiezingen? Waar moet er de volgende vijf jaar absoluut werk van worden gemaakt?

Peter Mertens: We hebben een enquête gedaan bij 41 000 mensen en daaruit hebben we onze speerpunten gehaald, als eerste: armoede. Armoede is divers en groot, en je ziet dat steeds meer mensen uit de boot vallen. Een aantal aspecten daarvan hebben we naar voor geschoven in ons programma. Ten eerste focussen we op kinderarmoede. Dat is in tien jaar gestegen tot 10,5 percent. Als tweede punt kijken we naar ouderarmoede. Een op vijf sterft in ouderarmoede. Een gigantisch hoog getal is. Bij mensen met een migratieachtergrond liggen die cijfers nog hoger. Bij ouderen met een Marokkaanse achtergrond liggen de cijfers op 43 percent, bij Turkse bijna 33 percent en 36 percent voor mensen van Oost-Europese afkomst.

Armoede snijdt dus door heel de maatschappij. Zowel jongeren als ouderen worden getroffen en mensen van allochtone origine nog harder. Ook een-oudergezinnen zijn een categorie waarin je ziet dat de armoede groeit. Aan de andere kant zie je dat er enorme rijkdom in de handen komt van een heel kleine speler. In onze ogen heb je een democratisch probleem. Heel concreet stellen we voor dat alle armoede uitkeringen en pensioenen boven de armoede grens worden getrokken. We zijn al helemaal tegen de logica dat sommigen volledig uit het sociale stelsel worden geschrapt, zoals nu vaak gebeurt. Verschillende argumenten komen daarin aanbod: men doet niet genoeg moeite om werk te vinden of om Nederlands te leren.

Kif Kif: Daarmee zet je in op een thema waar andere partijen nauwelijks over spreken.

Peter Mertens: We zijn daarin inderdaad een heel dissonante stem. We zijn volledig tegen de logica die de schijnwerpers naar beneden zet. Ik denk dat de slinger door geslagen is naar de andere kant. We hebben een groeiperiode gehad, na WO II tot in de jaren zeventig, waar er naar de structuraliteit van de problemen werd gekeken en waar er naar structurele oplossingen werd gezocht. Vanaf de jaren 80 en met de opkomst van het neoliberalisme, worden alle problemen geïndividualiseerd. Het is de schuld van het individu om arm te zijn, met wijst de vinger naar beneden. Wij willen terug naar structurele oplossingen zoeken. Daarmee ontkennen we niet alle individuele verantwoordelijkheid, ook al denken mensen graag binair, maar de zaken zijn meer dialectisch en genuanceerd. Het hele activeringsbeleid is daar volgens mij een uiting van. We zetten alles op activeren, maar er zijn niet voldoende jobs op de arbeidsmarkt. Voor elke vacature zijn er 17 kandidaten.

Kif Kif: Andere partijen gaan volop voor werkgelegenheid.

Peter Mertens: Ja, als deel van hun kiescampagne. Elke kiescampagne wordt er gezegd dat er 100 000 of 200 000 jobs zullen worden gecreëerd, maar in de publieke sector, waar de overheid net het voorbeeld kan geven, verdwijnen er net elk jaar jobs. De meerderheidspartij schrapte 4500 jobs, net terwijl de VLD zei dat er 200 000 jobs zouden worden gecreëerd. Het is een opbod, maar nadien wordt er terug bezuinigd bij de overheid, bij onderwijs, bij de lijn, bij het spoor. IK vind het hypocriet, hoe men zo inzet op werkgelegenheid, als men toch jobs schrapt of mensen verplicht om langer te werken.

Kijk maar naar de staking bij ArcelorMittal: de meeste mensen die daar werken zijn op hun 56 moe gewerkt en de politieke klasse is daar helemaal van vervreemd. De middenklasse heeft er geen idee van wat het is om voltijds te werken, met maar om de zeven dagen twee dagen vrijaf. Niemand weet dat als je zo een job doet, je na 32 jaar leeg bent. De maatregel om brugpensioen te verleggen is contradictorisch als je weet dat een op vier jongeren zonder werk zit.

Kif Kif: Dus een wereldvreemde politiek klasse.

Peter Mertens: ja, op heel veel vlakken bevinden ze zich weg van de werkvloer. Men verstrengt het brugpensioensysteem, terwijl je als politieker bij 52 jaar voor op pensioen mag voor 4000 euro. Dat is misschien gigantisch populistisch, maar dat is wel de waarheid. Maar ik begrijp dat mensen die elke dag aan hoogovens van 1500 graden staan zeggen dat die parlementariërs het gemakkelijk hebben. Net als met het loon van politiekers heb ik een probleem wanneer die streven een loon van 10 000 euro.

Ministers zitten er al bijna aan en na 25 jaar krijgen ze nog een opzegvergoeding van 400 000 euro, net als Mieke vogels. Dat getuigt toch van een zekere wereldvreemdheid. Voor een bediende of arbeider die op 51 jaar opnieuw moet beginnen omdat Heinz de deuren sluiten, is het niet zeker ook niet gemakkelijk. Die moeten het zonder die 400 000 euro stellen.

Ik vind dat de normen en waarden in het parlement problematisch zijn en dat er een maximum moet zijn op het loon. Daarmee wil ik niet zeggen dat ze alleen een arbeidersloon moeten krijgen, ook al is dat wat ik verdien. Ik pleit voor een loonspanne van 1 op 3 van een gemiddeld arbeidsloon, zo’n 5000 euro. Ze hebben er geen idee van dat er delen van wijken zijn in Antwerpen waar de helft van de bevolking onder de armoedegrens zit.

Kif Kif: Dat was een opvallende quote van Mieke Vogels: 450 000 euro is een buffer.

Peter Mertens: Waar is de buffer voor al die andere mensen die ook werken? Ik ben voor een buffer voor de hele maatschappij. Mijn pleidooi is niet dat Mieke Vogels in armoede moet leven, maar er zit een zeker wereldvreemdheid in haar argumentatie dat zij 450 000 euro zou nodig hebben. De arbeiders van Heinz, van Opel, van Ford Genk kunnen ook zeggen dat zij een buffer nodig hebben. Je vindt echt geen werk als je als lasser op 54-jarige leeftijd van fabriek naar fabriek gaat. Fabrieken willen geen 54-jarige lassers meer, maar Mieke Vogels zegt dat de meeste universiteiten geen 54-jarige politca willen. Dat zal inderdaad niet makkelijk zijn, maar toch zal de politica meer kans hebben dan de lasser.

Kif Kif: Jouw partij legt nieuwe accenten, ligt daar het succes van PVDA? Jullie zouden wel eens de verrassing van de nieuwe verkiezingen kunnen zijn.

Peter Mertens: Voor een deel wel, maar we willen het in interactie doen met de mensen. Veel partijen hebben over onze enquête misprijzend geschreven. We zijn van principe dat we de mensen eerst bevragen als wij een kiescampagne starten, maar niet om ons programma te veranderen. Moest het blijken dat ons kiespubliek racistisch is, dan zullen wij ons standpunt daaromtrent niet veranderen. We kijken wat er leeft onder de mensen en pikken goede voorstellen op. Ik had bijvoorbeeld niet verwacht dat het thema van armoede zo prominent ging zijn. We dachten dat het hoog ging scoren, maar niet zo hard als nu blijkt. Een grote, sociologisch-relevante groep vraagt om armoede aan te pakken, en dan voornamelijk de kloof tussen rijk en arm. Wij nemen dat serieus en dat speelt mee in onze vooruitgang. Ten tweede hebben we het voordeel van in de oppositie te zitten, het zou onnozel zijn om dat voorrecht niet te grijpen. We kunnen ongebonden spreken, we worden niet gesubsidieerd door multinationals, wij moeten ons niet verantwoorden voor emotioneel interest of voor een beleid dat jongeren schorst van hun inschakeltijd. Wij kunnen hard, vrij en vrank spreken.

Kif Kif: Wat is de stand van de vorige regering? Hoe heeft Di Rupo het ervan afgebracht?

Peter Mertens: Slecht op die vijf assen die wij het belangrijkste vinden. De armoede, zowel ouder- als kinderarmoede, is gestegen ondanks dat wij op twee niveaus een minister van armoedebestrijding hebben: Magyy De Block op federaal niveau en Ingrid Lieten in de Vlaamse regering. Je lost niet op met op het einde een kinderarmoedefonds.
Als je de werklozenuitkering doet dalen en je zorgt er daarmee voor dat 100 000 werklozen op het einde van jullie regeerperiode onder de armoedegrens belanden, dan creëer je armoede als regering. Net zo wanneer je 50 000 jongeren een inschakeluitkering ontzegt. Je mag dan wel een minister hebben met emmer en dweil om de ergste zaken op te lossen, je mag dan wel van de VTM een inzameling doen voor je fond, maar als je aan de andere kant de poorten worden opgezet naar armoede, dan heb je een zwaar probleem.

Kif Kif: een tweesporenbeleid?

Peter Mertens: Ik vind het dat de regering het zwaarste gebuisd is op zijn fiscaal beleid. Met 25 jaar PS in de regering zie je een heel duidelijke tendens dat de vennootschapsbelastingen en de belasting op de winst van multinationals –waarmee ze hun deel kunnen teruggeven aan de maatschappij, dalen. Zes percent van het nationaal inkomen komt van vennootschapsbelastingen, dat is nog nooit zo laag geweest. Het tijdschrift, ‘de Tijd’, beweert het omgekeerde, maar het gaat natuurlijk niet over absolute cijfers,maar over percentages op de inkomsten van de nationale overheid. De hoogste schaal van de personenbelastingen zijn in diezelfde periode ook gedaald. Het herverdelend effect van belastingen werkt in theorie als volgt: Hoe meer je verdient hoe meer je bijdraagt aan de samenleving. Maar voor 1988 lagen die hoogste schalen eboven 68 percent. Ik zeg niet dat we daar terug naartoe moeten, maar je ziet wel dat fiscale achterpoortjes alom aanwezig zijn.

Iedereen moet zijn programma nu berekenen. Dat is de grap van elke verkiezing. Bij de vorige twee verkiezingen in 2008 en 2001 beloofden Didier Reynders en de PS dat notionele-interestaftrek ons land maximaal een half miljard zou kosten. Dat stond toen in alle kranten, maar we leiden hier aan collectieve amnesie en niemand graaft dat terug op met de nieuwe belofteronde van vandaag. Ondertussen blijkt dat het 6, 2 miljard kostte. Hoever kan je ernaast zitten wat de notionele-interestaftrek ons kost? Voor mij gaat het hier over keuzes maken, wat altijd moeilijk is in de politiek. Als het ons een half miljard kost per jaar om de uitkeringen boven de armoedegrens te trekken, dan is dat veel geld. Voor mij is de keuze rap gemaakt als je weet dat die notionele-interestaftrek 6 miljard kost, waar er bovendien nergens bewijs van is dat het jobs creëert. Vroeger was fiscaliteit een deel van links, een van de herverdelende mechanismes: een belangrijk concept in het socialistisch gedachtegoed. Dat is niet meer het geval na 25 jaar PS regering.

Kif Kif: Pleit je voor een vermogensbelasting?

Peter Mertens: Absoluut.

Kif Kif: Hoe zou je die dan vormen?

Peter Mertens: Het boek van Thomas Pikketey onderzoekt de toenemende vermogens wereldwijd in de VS als ook in Europa en hij komt tot radicale conclusies, die ook ‘De Tijd’ heeft geciteerd. De rijkdom van de top 1 à 2 percent in Europa en de VS groeit sneller dan de economie. Er is volgens die onderzoeker een herverdeling bezig, maar in de verkeerde richting. Oxfam heeft daar straffe cijfers over: 85 mensen op deze planeet bezitten evenveel als 3,5 miljard andere. Die verhouding is in een democratie niet houdbaar volgens Thomas Pikettey. ’De Tijd’ titelde het, ‘een economisch voorstel dat zelf de rechtsen verleidt’. Het is een heel goed onderbouwd boek met veel cijfer materiaal. Zijn uitvalsbasis is dat er een gevaar voor de democratie dreigt als de spanningen tussen rijk en arm zo hoog zijn en dus pleit hij voor een vermogensbelasting. Onze studiedienst heeft samen met hem de miljonairstaks uitgewerkt, waarbij slechts 2 percent zou worden getroffen. Het is niet onze bedoeling dat het hoogste deel van de middenklasse wordt getroffen, enkel de echte miljonairs of zelfs miljardairs. Daar moet je je tot beperken, omdat het die laag is, die alles naar zich heeft toe getrokken. Ons concreet voorstel is dat vermogens boven een miljoen euro, met 1 percent worden belast, mits vrijstelling van het eerste huis ter waarde van een half miljoen euro. In feite gaat het dan over 1,5 miljoen euro waar je 1 percent op belast. Boven 2 miljoen 2 percent en boven de schijf van 3 miljoen, 3 percent en daarna stopt het. Dat zou jaarlijks 8 miljard opbrengen en dat geld hebben we absoluut nodig om te herinvesteren in onze economie, in de zorgsector, in het onderwijs en in innovatie rond groene energie. Je hoort steeds meer internationale stemmen opgaan naar een herverdeling. We gaan niet akkoord met Groen en SPA omdat die enkel symbolische taksen op het inkomen van vermogen willen heffen. Ik ben daar op zich niet tegen. Enkel taxeren op het inkomen van het vermogen heeft geen herverdelend effect, de kloof wordt enkel niet groter gemaakt. Daarentegen heeft een vermogensbelasting een reëel herverdelend effect. Ik val Professor Pikketey erin bij dat een rijke familie dat verhoudingsgewijs niet voelt om jaarlijks 180 000 euro te betalen op hun persoonlijk fortuin. Dat ontkracht de theorie dat we de rijken zouden leeg plunderen. Er was een periode dat er voorstellen waren om de vermogensbelasting tot 70 percent in te voeren. Wij stellen slechts 1 percent voor, een cijfer dat wordt genoemd in het internationaal debat en dat het financieel actienetwerk voorstelt en dat dus niet zo radicaal is.

Kif Kif: U fulmineert ook tegen de bankensector. U bent niet tevreden met de banken hervorming. Waar schort die volgens u te kort?

Peter Mertens: Er is echt geen fundamentele bankenhervorming geweest. ‘De Morgen’ schreef op haar voorpagina na de nieuwe bankenwet: ‘de grote winnaar van de bankenhervorming is de bankenlobby’. Ik ben het daar enigszins mee eens want men heeft een buffer opgelegd, maar die is vrij gemakkelijk te omzeilen om toch nog te speculeren met spaargeld. Meer fundamenteel, vinden wij het onzinnig om geen publieke pool in het bankenlandschap te creëren. We begrijpen niet waarom men overheidsgeld blijft pompen in falende banken en nog minder waarom die banken die met ons geld gered zijn, nog bonussen mogen uitbetalen aan hun managers. Het zijn die banken die nu goedkoop geld van de Europese Centrale Bank kunnen lenen, maar die zelf absoluut geen rente geven op spaarboeken of die het beginnende kmo’s zelf heel moeilijk maken om een lening te krijgen. De perversiteit van die bankenwereld bestaat nog altijd. De cowboy mentaliteit bij de grote banken nog verergert omdat, zoals het IMF noemt het ‘to big to fail’, ze te groot zijn om ten onder te gaan. We moeten een veilige pool creëren van een openbare bankensector die als enige sector een staatswaarborg kan krijgen. Dat betekent dat wanneer het goed gaat met de staatsbank, de opbrengsten naar de economie vloeien, naar kankeronderzoek, naar groene energie, naar mobiliteitsplannen. Als het echter fout gaat, dan springt de overheid bij. Daarnaast kan de private bankensector blijven bestaan, maar als ze failliet gaan is het hun eigen verantwoordelijkheid. Zo krijgen mensen de keuze of ze hun spaargeld bij een veilige bank beleggen, die slechts drie percent draait, maar wel een veilige haven is voor je geld, of bij een private bank beleggen die waanzinnige percentages van 11 percent belooft. Wij vinden dat je coherent moet zijn door in de economie de lusten en de lasten door eenzelfde partner te laten dragen.

Het systeem zit vandaag tussen twee stoelen. Als het goed gaat, gaan de lusten naar de privésector en als het slecht gaat is het de overheid die de lasten draagt. Het privatiseren van de winsten en het nationaliseren van de schulden, dat blijft economisch een waanzinnig model.

Kif Kif: De burgers blijven opdraaien?

Peter Mertens: Het is zogezegd niet de taak van de overheid om te bankieren. Is het dan wel de taak van Lippens? Hij heeft twintig jaar Fortis geleid, hij zeg in ‘De Tijd’: “eigenlijk wist ik niet zoveel van bankieren”. Letterlijk.

Kif Kif: Onlangs fulmineerde u tegen de stemtest van De Standaard en de VRT. U pikte het niet dat uw partij niet werd opgenomen in de stemtest.

Peter Mertens: Wij zijn voor een actieve diverse democratie en sommige in deze particratie hebben daar moeite mee en doen er alles aan om een zelfbedieningssysteem te laten bestaan. Dat gaat nog veel verder dan enkel de stemtest. We zijn de enige partij die in heel België opkomt als nieuwe federale partij.

Alle andere partijen zitten nog in een 20e eeuwse separatistische logica en de PVDA zit in een 21e eeuwse federale logica als enige partij met een federaal nummer.

We moeten tienduizend gelegitimeerde kiezers vinden om te mogen deelnemen aan de verkiezingen. Die moeten allemaal hun rijksregisternummer opgeven aan ons, die wij daarna moeten controleren in de bevolkingsregisters in de gemeentehuizen, enkel tijdens de openingsuren natuurlijk. Daar moeten ze dan een stempel zetten en nadien moeten wij terug naar alle steden en gemeenten om die nummers in te dienen. Dat is een gigantische bureaucratie, maar omdat wij een militante partij zijn, hebben we mensen die daar vier weken permanent mee bezig zijn.

Kif Kif: Drempels?

Peter Mertens: Er is ook nog de kiesdrempel van 5 percent op provinciaal niveau, wat heel zwaar is. Enkel in Duitsland bestaat zo een kiesdrempel ook, maar in Nederland niet. NIDA heeft er 5 percent gehaald. Als ze 4,5 percent halen in België, dan zouden ze niet mee tellen, maar in Nederland hebben ze geloof ik twee zetels gehaald. Waarom zouden we schrik hebben voor diversiteit in de politiek?

Ik vind dat alles moet kunnen, behalve fascistisch partijen die verboden zijn volgens de conventie van Genève. Ik vind ook dat de piratenpartij, ook al ga ik er totaal niet mee akkoord, een kans moeten krijgen als die meedoen aan de verkiezingen zonder dat een arrogante instantie bepaald of ze het een sympathieke partij vinden of niet. Ik vond het een zielig zicht toen de leiding van de VRT en de professoren die de stemtest hadden ontwikkelend, de verantwoordelijkheid naar elkaar doorschuiven. In Duitsland hebben ze een stemtest van 27 partijen, maar niemand klaagt daar over de techniciteit. In Belgie vinden ze het met zeven partijen al te complex, wat getuigt van een gebrek aan wetenschappelijke ambitie. Een ander punt dat werd aangehaald is dat het moeilijk is om het onderscheid te maken tussen partijen. Dat kan je inderdaad zeggen over al die centrumpartijen, maar dat is niet mijn probleem. We zijn de enige partij die tegen gasboetes zijn, al de andere partijen zijn voor gasboetes vanaf 16 jaar en sommige ook vanaf 14 jaar. We zijn de enige partij die nog voor brugpensioen is en de enige die vindt dat loonlastverlaging niet de oplossing is voor meer werk. We zijn de enige die vinden dat je geen emissierechten moet kopen in Polen als oplossing voor het klimaatprobleem. Wij hebben een andere visie dan de andere partijen. Als je dan zegt dat er geen verschil is tussen de partijen dan zie je iets over het hoofd. Het is niet mijn probleem dat je geen verschil kan zien tussen de VLD en de NVA rond thema’s als loonlastverlaging.

Kif Kif: Jouw partij pleit ook voor het verhogen van het aantal sociale woningen. Kan u dat toelichten?

Peter Mertens: Wij denken dat we voor een woonbeleid van de toekomst moeten gaan waar iedereen het recht op wonen kan beleven, wat in de grote steden onder druk komt te staan. In de steden wonen heel veel mensen in kroten en betalen ze veel meer de internationale norm van een derde van hun inkomen aan een woonst. In Antwerpen is dat bijna de helft van het loon. Daarmee creer je een enorm hoge armoededruk.

Bovendien zijn de woonprijzen in de grootsteden zijn overhit, een van de oorzaken van de crisis. Men vraagt te veel geld voor de kwaliteit die er is. Wij pleiten voor verschillende maatregelen om dat aan te pakken. Ten eerste pleiten we voor maximumprijzen in de privésector die afhankelijk zijn van de kwaliteit en de ligging van de woning. Er zou een sociale inspectie moeten zijn die verhinderd dat je 800 euro kan vragen voor een eenslaapkamerappartement. Naar Nederlands model, zouden we daar veel strenger moeten kunnen optreden. Wij geloven niet dat dat de prijzen genoeg zal kunnen drukken en daarom moeten we naar een toekomst werken met veel sociale woningen, zoals in Wenen het geval is. We willen geen hoogbouw sociale woningen zoals die de afgelopen twintig jaar zijn gepromoot waarin je enkel de armste van de armen plaats geeft en waarin je miserie samenzet. Wij vinden dat de stad Wenen een goed model heeft, waar meer dan de helft sociale woningen zijn. Dat is daar geïntegreerde laagbouw, ecologisch verantwoord, met veel groen, met crèches en ouderzorg samen. Dat model van een moderne sociale woning bestaat ook in de Scandinavische landen. Enkel zo kan je wonen betaalbaar houden. Maar je kan enkel wegen op de private markt als je 20 tot 30 percent sociale woningen hebt. Met dat aanbod van sociale woningen kan je lage prijzen opleggen en zo ook de privéprijzen naar beneden duwen, wat niet mogelijk is met een marginaal aantal sociale woningen. Er zijn 107 000 mensen op de wachtlijst voor een sociale woning in Vlaanderen.

Kif Kif: onevenredige fiscaliteit. De studiedienst brengt jaarlijks een top vijf van rijkste bedrijven uit en hoeveel ze betalen aan belastingen. U gebruikt vaak het voorbeeld van de kuisvrouw die meer belastingen betaald dan de CEO van ExxonMobile. Kan u die discrepantie uitleggen?

Peter Mertens: Dat is het gevolg van dertig jaar Chicago school aan het hoofd van de economie. In hun theoretisch model van de maatschappij moet je de allerrijksten genoeg ‘incentives’, of prikkelingen geven. Die verlichte elite moet alles vooruit trekken en zal, als zij het goed hebben, voor een trickle down effect zorgen zodat iedereen er beter van wordt. Vanuit dat model is VS in de jaren tachtig, en ook hier, het belastingsysteem gevormd. De vennootschapsbelasting en de hoogste schalen van de belasting gaan naar beneden en door die cadeaus aan de rijken zullen ze meer gaan consumeren. Alleen werkt dat niet, zoals ook Pikketey met veel cijfers aantoont. Er is geen trickle down effect en er vallen geen kruimels van tafel. Die 1 percent wordt rustig rijker op zichzelf rijker en dat economisch model werkt niet. Daardoor wordt fiscaliteit in plaats van herverdelend, meer een factor van ongelijkheid. Vroeger werd de notionele-interestaftrek ingevoerd, het definitief belastbaar inkomen en de aftrek van de aandelentransacties, allemaal achterpoortjes die er nu voor zorgen dat bedrijven zoals ExxonMobile op een winst van 2,9 miljard, nul euro belastingen betalen. Een kuisvrouw die netto 1400 euro verdient, betaalt jaarlijks 4100 euro belastinge, omdat de personenbelasting er wel nog is. Ik vind het belangrijk om terug naar de essentie te gaan. Wij betalen belastingen als herverdelingseffect maar ook om een aantal grondrechten in de maatschappij te realiseren. Wij betalen belastingen zodanig dat de conventie van de rechten van de mens kan worden gegarandeerd, zoals gezondheidszorg, sociale zekerheid, wegen, infrastructuur, onderwijs, kindercrèches,... Daarom betalen wij belastingen als burgers. Bedrijven betalen net om dezelfde historische redenen belastingen, maar dat durven we vergeten. Een multinational betaalt belastingen als ‘return to society’, niet op de kosten maar op de nettowinst die ze overhouden. Het tarief lag voor 1988, op 48 percent in België. Nu is het officieel 33 percent, maar de multinationals betalen nul percent. Zo een bedrijf maakt gebruikt van onze publieke infrastructuur, in de eerste plaats van geschoolde en gezonde arbeidskrachten. In andere delen van de wereld, hebben mensen andere kwaliteiten door het aanbod van het onderwijs. De scholingsgraad van de mensen is een van de troeven van onze productiviteit. Een goed onderwijssysteem kost natuurlijk wel geld. Net als spoorwegen om materiaal aan te voeren, een publiek haven of de Schelde uitbaggeren, geld kosten. Dat is publieke infrastructuur waar bedrijven terecht gebruik van maken. Nu krijg je een enorme druk omdat die bedrijven niet meer willen bijdragen aan de samenleving.

Kif Kif: Uw tegenstanders zouden zeggen dat bedrijven naar het buitenland zullen trekken wanneer ze worden aangepakt. Daardoor verliezen wij werkgelegenheid.

Peter Mertens: Het is een historisch conflict waar we nu mee op een kruispunt staan. Wij denken niet dat je nog verder naar beneden kan als samenleving. In plaats van fiscale dumping in Europa te organiseren naar om ter laagste vennootschapsbelasting, zou je de spiraal naar boven moeten sturen. Fiscaliteit is trouwens niet de reden waarom bedrijven herlokaliseren. ArcelorMittal is hier niet vertrokken omwille van de belastingen. In Luik betaalden ze nul euro belastingen en ze kregen voor de uitstootrechten nog geld terug van de Waalse regering. Net als de Heinzfabriek in Turnhout niet werd gesloten omwille van belastingen, want die betaalden een belachelijk laag tarief. Verder heeft het ook niets te maken met loonlasten. Het ligt aan de hele internationale context waarin bedrijven zoals Heinz worden overgenomen met geleend geld. Vervolgens beloven ze aan de investeerders dat ze op twee jaar tijd 30 percent winst zullen uitbetalen. Dat is roofdierkapitalisme. Het Braziliaans bedrijf dat Heinz heeft overgenomen, moeten op 2 jaar tijd 30 percent terugbetalen aan hun investeerders, dus verkopen ze alles wat ze maar kunnen en die herstructureren op de meest radicale manier om daar op twee jaar tijd al het bloed uit te zuigen. Over kmo’s kan je wel een discussie hebben, want die betalen volgens ons onderzoek waarin we kijken naar meer dan 1000 bedrijven, de meeste belastingen, 33,99 percent. Zij worden veel zwaarder getroffen dan de grote internationale onderneming die zo goed als niets van belastingen betalen.

Kif Kif: Om het even over mobiliteit te hebben. U bent tegen het oosterweeltracé, wat is het alternatief van de PVDA?

Peter Mertens: Ten eerste vinden wij dat de liefkeshoektunnel tolvrij moet komen. Op de ring van Antwerpen is vier vijfde doorgaand verkeer van de 88000 vrachtwagens die er dagelijks rijden, omdat Antwerpen op een doorgaansweg ligt voor internationaal vrachtvervoer. De grote vraag is of we dat internationaal doorgaand vrachtverkeer naar de stadskern willen blijven aantrekken of dat rond de stadskern omleiden. We zijn natuurlijk voor het wegleiden van het verkeer van de stadskern, want nu snijdt die autostrade door de stad, door Borgerhout, Deurne, Berchem. Eigenlijk loopt dat als een open riool door de stad en wij willen die buiten de stad, in de eerste plaats om gezondsheidsredenen. Alle studies geven aan dat een Antwerpenaar gemiddeld drie jaar minder lang leeft omwille van de fijnstofproblematiek, wat veel is. Alle kaarten kleuren rood qua fijnstof en geluidsoverlast, behalve Linkeroever. Vanuit die bekommernis komt ons alternatief om ten eerste, de tol in de Liefkeshoektunnel af te schaffen, zodanig dat het merendeel van het vrachtverkeer langs die kant weg kan. Het is de meest onderbenutte tunnel van Europa, want het gebruikt slechts 1 derde van de capaciteit. Iedereen is het erover eens dat die tol er niet toe doet. Vanaf er een ongeval is op de ring, zet men de tunnel toch open. Dat idee wint aan belang bij veel partijen omdat uit te proberen en te bekijken welke druk zo van de wegen kan worden gehaald. Ten tweede, de A 102 van Antwerpen naar Gent, waarvan de bedding naast het spoor ligt waardoor niemand zou moet worden onteigend, om van de E 313 naar het noorden ook een weg naar Gent aan te leggen om op die manier druk te verminderen van de ring. Ten derde, willen we rekeningrijden invoeren voor vrachtwagens volgens het Duitse systeem, wat je ook kan sturen via liefkeshoektunnel en via de A 102. Ten vierde, je moet pas kijken of een Scheldekruising nodig is als je al heel veel vrachtwagens en ander verkeer hebt kunnen omleiden naar de Liefkeshoektunnel en naar de A102. Op dit moment zijn wij en vele anderen niet overtuigd dat dat nodig is. Als blijkt dat het toch nodig zou zijn, dan zijn we voorstander van het Mecanon tracé. Ten slotte kom je tot de overkapping van de ring, wat absoluut betaalbaar is en technisch en politiek mogelijk. Je mag de opbrengst van internationaal vrachtverkeer ook gebruiken om grote infrastructuurwerken mee te betalen. In theorie heeft de regering daarvoor al zijn fiat gegeven en dat zou kunnen worden ingevoerd vanaf 2015. Met de opbrengst van vier jaar mautsysteem zou de hele overkapping van de ring van Antwerpen kunnen worden gefinancieerd, zoals het project ‘de ring’ voorstelt.

Kif Kif: Dat element komt niet vaak voor in het debat.

Peter Mertens: Ringland is een nieuwe actiegroep die echt streef om van de overkapping het tiende district te maken. Hierdoor krijg je een even grote ruimte als de historische grensstad. Ze baseren zich op de voorbeelden van Madrid en een aantal Duitse steden, waar zo een overkapping al werkelijkheid is. Wij maken de koppeling met het mautsysteem om dat we het betaalbaar willen houden. De PVDA heeft het thema van gezondheid ingebracht in het debat, omdat het onze grootste bekommernis is. Het zijn de meest kwetsbare wijken die nu in de meest ongezonde situaties leven. Wij hebben als enige partij in 2008 en 2009 twintig informatie-avonden georganiseerd in de volkswijken als Deurne, Borgerhout, Merksem en Berchem waar telkens meer dan 80 à 200 aanwezigen waren. Als je als kind woont in deze meest ongezonde wijken die het dichtst bij de ring liggen, dan loop je een blijvend longletsel op. In deze kwetsbare wijken heeft de PVDA informatie gebracht. Ik denk dat niemand goed beseft welk waanzinnig effect dat heeft op de mensen, waar ook alle studies het over eens zijn. Ik ben het er mee oneens dat gezondheid van de burgers maar een kleine rol speelt wanneer je de grootste infrastrutuurwerken ooit in België wil doen. Als je een dergelijk project wilt ondernemen moet je zorgen dat er draagvlak is en dat de meerderheid van de mensen er beter van wordt.

Kif Kif: We vieren dit jaar vijftig jaar Turkse en Marokkaanse migratie in België, welke balans maakt u op? Hoe is het gesteld met de superdiverse samenleving?

Peter Mertens: Het is een realiteit dat de wereld er anders uitziet dan dertig jaar geleden als gevolg van de mondialisering. Men woont veel meer in steden die steeds diverser worden. Dit zou op zich een verrijking moeten zijn, maar voor velen valt die verandering moeilijk te begrijpen. Velen denken dat die verandering gepaard is gegaan met een verarming. Alle racistische en fascistische partijen hebben gezegd dat die verarming het gevolg is van de migratie in plaats van een neoliberale politieke keuze die men heeft gemaakt. Een van de belangrijkste historische vergissingen die men in België heeft begaan is de spreekbuis van extreem rechts, het racisme van het Vlaams Belang, vrij spel geven. Men had het Vlaams Blok moeten verbieden op het moment dat de rechtbank in Vlaanderen die partij heeft veroordeeld voor racisme en het systematisch aanzetten tot haat. Het racisme verergert als je een grote spreekbuis toelaat in de samenleving om dat te legitimeren. Ondertussen heeft racisme zich diep genesteld in de poriën van de maatschappij en is het zeer moeilijk geworden om het uit te roeien. Ik zie het nog steeds mogelijk want de toekomst is een superdiverse samenleving, wat een goede zaak is. Ik vind het zeer jammer dat er in justitie zoveel verdoken racisme is. Je moet er de rapporten over de politie maar op nakijken of terug denken aan het voorval met de Congolese Elisabeth Sekanabo die klacht wilde indienen en uiteindelijk zelf slachtoffer wordt. Tijdens de gemeenteraad hebben we het aan bod gebracht, maar het is een taboe onderwerp, net zoals racisme op de arbeids- en woningmarkt of de witte haven in Antwerpen. Of je het nu discriminatie of rascisme noemt, je wordt achtergesteld op basis van je achtergrond of religie. Ik vind dat wij in Vlaanderen een heel groot racismeprobleem hebben dat we zullen moeten oplossen naar de superdiverse toekomst toe. Ik vind het moeilijk om een balans op te maken omdat je in se een goede, superdiverse realiteit hebt die we moeten erkennen. Helaas werd die vanaf het begin geproblematiseerd door bepaalde krachten. Ik vind dat wat Geert Wilders heeft gedaan in Nederland absoluut niet kan. Ik bekritiseer niet enkel hem, want racisme is overal. Als je zo een man toelaat openlijk te zeggen dat hij minder Marokkanen wil, dan vraag ik mij af hoe dat onderdeel kan zijn van een beschaafd democratisch debat en waar de grens ligt met fascisme. Zulke uitsproken moeten volgens mij verboden worden, want het systematisch aanzetten tot haat hoort niet tot het recht op vrije meningsuiting.

Kif Kif: Het is mij opgevallen dat u opvallend vaak in de clinch ligt met Bruno Tobback. Waar komt die rivaliteit of nog beter, animositeit vandaan?

Peter Mertens: Dat weet ik niet. Ik heb op zich geen probleem met Bruno Tobback als figuur, noch met iemand anders van de SPA. Volgens mij bestaat er een zenuwachtigheid bij de SPA voor een authentiek linkse partij, net zoals in Nederland. De regerende sociaal-democratische partij is nu afgestraft in Nederland tijdens de gemeenteraadsverkiezingen en authentiek links verdubbelt zijn zetels. Hetzelfde fenomeen doet zich voor in Frankrijk, waar Hollande mee in de regering zit en een rechtse politiek voert die wellicht ook mee zal worden afgestraft. Men durft wel eens vergeten dat in de meerderheid van de Europese landen, in 18 van de 27 landen, op dit moment de sociaaldemocratische partijen aan de macht zijn, meer dan eender welke andere partij. Toch voert Europa een rechts, ultraliberaal besparingsbeleid ondanks de meerderheid van de sociaal-democraten. Daarom heeft men schrik van zowel nationalistische extreem-rechtse partijen die de regeringspartijen afstraffen, zoals die van Le Pen, en ook van authentiek links. Ik denk dat dat een belangrijke oorzaak is van die animositeit omdat de social-democraten het moeilijk hebben met kritiek op de regering vanuit de linkse kant. Toch zullen we dat blijven doen want de goed-nieuws-show lost niets op. Tobback mag blijven verkondigen dat België het goed doet op vlak van ongelijkheid in vergelijking met andere landen, maar mensen willen enkel horen hoe het probleem van armoede in België zal worden aangepakt. We zullen de regering op dat vlak blijven bekritiseren want we willen dat niet enkel overlaten aan rechts. SPA heeft het moeilijk met die kritiek vanuit links, omdat het gewoon is om die kritiek te ontvangen vanuit rechtse hoek waarop ze kunnen reageren als sociale beleidspartij. Ze gaan er heel moeilijk en krampachtig mee om als ze zich moeten verantwoorden op thema’s als jongeren, gasboetes, werkloosheid en gebruiken het excuus dat het er zonder hen nog veel slechter aan toe zou zijn. Ik ben het er mee eens dat het onder NVA nog slechter zou zijn, maar ik wil dat er meer ambitie is en dat de nieuwe generatie werk en hoop krijgt zonder te worden afgestraft met sancties van de RVA, gasboetes of slechte huisvesting. Ik wil me inzetten voor een ambitieus emanciperend project en als het kan, samen met anderen.

Kif Kif: Wat is de grootste kritiek van de PVDA op Europa?

Peter Mertens: De eenzijdige besparingspolitiek die heeft gefaald. De Europese Commissie past nu een aantal recepten van het Internationaal Monitair Fonds toe, die voor het eerst werden ingevoerd in de jaren tachtig in structurele aanpassingprogramma’s in zuidelijke landen: de economieën overspoelen met goedkope import, de lokale economie en landbouw doodconcurreren met goedkope producten, nieuwe bedrijven toelaten die geen belastingen betalen en zo fiscale paradijzen creëren, alle aanwezige rijkdommen privatiseren voor een lage prijs. Dat is een ongelofelijke besparingspolitiek die volgens ons de recessie enkel maar verergert. Als je de koopkracht van een hele bevolking zo sterk doet dalen zoals in Griekenland, dan zal de economie niet groeien. Als je de overheid geen enkel initiatief in heropbouw of ambitieuze investeringen laat nemen, dan schakelt de publieke investeringen, de tweede motor van de economie ook uit. Dat hele adagio wordt aangedreven vanuit een Milton-Friedman logica en zal die enkel de kloof tussen arm en rijk verbreden.

Kif Kif: Europa bestendigt de ongelijkheid?

Peter Mertens: Meer zelfs, ze vergroot ze, zowel tussen als in de landen.

Kif Kif: wat zou voor u een goed verkiezingsresultaat zijn? Waarop mikt de PVDA?

Peter Mertens: Federaal willen we minstens vijf zetels halen, waarvan drie uit Wallonië, een uit Brussel en een uit Vlaanderen. Ook in Vlaanderen en in Brussel willen we een aantal verkozenen hebben. Onze hoofddoelstelling is om voor het eerst onze intrede in het parlement te maken. Aanvankelijk mikten we op twee zetels, maar we voelen dat er iets is aan het groeien, dus leggen we de lat hoger, ook al blijven campagnes onvoorspelbaar. In Antwerpen in 2012 hadden we op een verkozene gerekend, maar uiteindelijk waren het er vier, want we werden vierde grootste partij met 8 percent. We moeten realistisch blijven want de drempel is nu veel groter dan bij een provinciale kieskring. In de stad Antwerpen voel ik dat we nog aan het groeien zijn boven die 8 percent, maar daar is het ook nodig om resultaten te halen.

[Redactie Fleur Van den Sande]