Het beestje heeft een naam: code switching. Een term, waarvan de oorsprong in het sociolinguïstiek veld ligt en die op het vermengen van verschillende talen of 'codes' tijdens een gesprek slaat. Bij kinderen die meertalig opgevoed zijn is de zin “Tu peux me passer de confituur” daar een charmant voorbeeld van. Code switching heeft echter een bredere betekenis en omvat ook de idee van zelfexpressie in culturele of raciale contexten. Het duidt op een gewoonte om de manier waarop je spreekt, je kleedt of met anderen omgaat aan te passen. Bijvoorbeeld om zo aan te sluiten bij de overheersende culturele groep op een bepaalde plaats.
Je verandert jouw gedrag in verschillende situaties om stereotypes, stigma’s of vooroordelen die gepaard gaan met jouw etniciteit, seksuele geaardheid of geslacht te vermijden.
Voor een persoon van kleur uit dit zich op verschillende manieren: ‘properder’ of ‘beschaafder’ gaan spreken om te tonen dat je ‘aangepast’ bent, zich niet assertief opstellen uit vrees gelabeld te worden als angry black person, het gebruik van een afkorting van je naam of een zogenaamde roepnaam die beter bekt vanuit het dominante mainstream perspectief. Dit wordt onder meer beschreven in het boek 'Racisme: over wonden en veerkracht' van Naima Charkaoui. Schrijfster en politicologe Munganyende Hélène Christelle legt dit haarfijn uit in Brainwash Talks.
Een noodzakelijk beschermingsmechanisme
Volgens Amerikaanse studies blijkt code switching, toegespitst op personen van kleur, een overlevingsstrategie te zijn. Net als een kameleon die zijn kleur verandert naargelang de omgeving als beschermingsmechanisme, is code switching voor veel personen van kleur een way of life geworden. Het is soms een kwestie van leven of dood, bijvoorbeeld wanneer men in aanraking komt met de politie. De juiste intonatie en het juiste gedrag kan dan allesbepalend zijn voor hoe de interactie met de politie verloopt. Code switching beperkt zich niet enkel tot gedrag of lichaamstaal maar gaat ook over de manier waarop men zich kleedt. Sommige vrouwen van kleur verkiezen hun natuurlijk haar te verdoezelen uit vrees onverzorgd en onprofessioneel over te komen. Of erger nog: uit vrees om slachtoffer te zijn van grensoverschrijdend gedrag waarbij collega’s ongevraagd aan hun haar komen.
Code switching is soms een kwestie van leven of dood, bijvoorbeeld wanneer men in aanraking komt met de politie
Bij LGBTQI+ personen zie je eveneens code switching. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat holebi mensen zich niet veilig voelen om te praten over hun seksuele geaardheid. Ze verbergen hun seksuele oriëntatie op de werkvloer door hun manier van spreken aan te passen en zich op een andere manier te presenteren zodat ze niet geïdentificeerd worden als holebi. Hoewel het onderzoek dateert van 2015 en zich toespitst op holebi personen, wijzen de resultaten erop dat code switching ook vandaag voorkomt bij LGBTQI+ mensen.
Tot slot zijn er talloze voorbeelden van vrouwen die (leidinggevende) functies bekleden die ‘hun mannetje moeten staan’ door zich agressiever op te stellen, afstandelijk te zijn en zich anders kleden om meer au sérieux genomen te worden door zowel mannelijke als vrouwelijke collega’s.
Effecten op de werkkwaliteit
Het spreekt voor zich dat het heel veel energie kost wanneer je een stukje van jezelf verbergt. De langdurige inspanning om zichzelf onzichtbaar te maken kan immers zorgen voor veel interne stress, wat gevolgen heeft voor het functioneren op de werkvloer. Het zorgt bijvoorbeeld voor minder werktevredenheid, verminderde werkprestaties en cognitieve uitputting.
Eerder onderzoek wijst uit dat openlijk zijn/haar seksuele geaardheid beleven voor meer emotionele verbondenheid met de organisatie zorgt. Een hogere mate van betrokkenheid heeft positieve impact op de productiviteit en zorgt ervoor dat mensen langer bij dezelfde werkgever blijven werken.
Wanneer je je als werknemer gedwongen voelt aan code switching te doen, zal je minder geneigd zijn jouw mening te geven bij een meerderheid die het ermee oneens kan zijn
Niet enkel het saamhorigheidsgevoel lijdt onder code switching. Ook innovatieve en creatieve ideeën gaan erdoor verloren. Wanneer je je als werknemer gedwongen voelt aan code switching te doen, zal je minder geneigd zijn jouw mening te geven bij een meerderheid die het ermee oneens kan zijn. In dat opzicht leidt inschikkelijkheid tot een gebrek aan creativiteit. Zichzelf niet kunnen zijn heeft dus niet enkel gevolgen voor het mentaal welzijn van de werknemer, maar als werkgever boet je in aan werkkwaliteit.
Als werkgever dien je je bewust te zijn van de bedrijfscultuur die aanwezig is in je organisatie. Het is belangrijk om alert te zijn voor heersende normen die discriminerend kunnen zijn en ze ook te durven benoemen. Om dit te bekrachtigen is het noodzakelijk dit ook vast te leggen in duidelijke omlijnde kaders en ernaar te handelen. Maak werk van een nultolerantie tegen pesten, micro-agressies en grensoverschrijdend gedrag. Racisme en discriminatie zijn onaanvaardbaar op alle mogelijke niveaus. Elke werknemer moet weten dat elke klacht au sérieux wordt genomen en dat er gevolgen zijn bij grensoverschrijdend gedrag. Het onthaalbeleid hoeft zich dus zeker niet te beperken tot het doornemen van de visie en missie van de organisatie of de organigram. Een echt inclusieve bedrijfscultuur komt zowel werknemers als de organisatie ten goede.
Over de auteur:
Christelle beschouwt zichzelf als een mix van veel invloeden: van Sailor Moon, Bassie & Adriaan tot Koffi Olomidé. Een meervoudige identiteit die ze amper tot nooit afgebeeld zag. Daarom ligt het thema identiteit en beeldvorming haar nauw aan het hart. Sterk beïnvloed door urenlange slijtage voor televisie en overdaad aan muziek. Opgegroeid in een huishouden waar woorden moeilijk tot uiting kwamen. Het resultaat is een woordenstroom aan gedachten die zijn weg vindt op papier.
