'Islam was iets wat mij aantrok, vooral de gebondenheid en het broederschap' [interview met Herman Van Puymbroeck]

Kan je jezelf even voorstellen?

Al 57 jaar woon ik in Melsele, altijd in dezelfde straat. Thuis waren wij met zes kinderen en werden we opgevoed in het katholieke geloof. Op een zeker moment, nu 25 jaar geleden, heb ik mij bekeerd tot de islam. In het begin was dat voor mijn ouders wennen, maar niet echt een shock, want ze begrepen dat wel. Ze hadden er veel begrip voor. Op een van mijn reizen naar Marokko heb ik er mijn vrouw leren kennen. Ze is van Marokko naar hier gekomen, met haar kreeg ik drie fijne kinderen. Drie grote kinderen ondertussen, Jihad is de oudste, 20 jaar, Chayma is 15 en mijn zoon Salah-Dine van 14. Mijn ouders zijn katholiek gebleven. Mijn moeder van 86 leeft nog, mijn vader is al lang geleden gestorven, net toen mijn vrouw zou overkomen. Hij heeft haar nooit gekend. Ik heb een halfbroer, een halfzus, een broer en nog twee zussen. Mijn vader ging altijd naar de mis. Mijn broers en zussen zijn allemaal gedoopt en hebben hun plechtige communie gedaan, zoals dat vroeger de gewoonte was. En nu nog natuurlijk. Maar met het geloof zelf, daar zijn ze niet meer mee bezig. Ik ben eigenlijk de enige en soms nog wat te weinig naar mijn zin.

Hoe ben je dan in aanraking gekomen met de islam? Wat was je eerste kennismaking?

Wel, ik volgde een vormingscursus over de islam dat werd georganiseerd door de Elckerlyc in Antwerpen. Het was een cursus van verschillende weken. Op een gegeven moment gingen we met die groep op bezoek in de moskee in het Jubelpark in Brussel en daar hadden we een babbel met Omar Van den Broeck, bekeerling en directeur van het Islamitisch Centrum. Onbewust wekte die man mijn interesse voor de islam. Ik had toen connecties met een Marokkaans meisje dat ik toen wat beter wilde leren kennen, wat mij ook mee heeft aangespoord om mij te bekeren. Mijn bekering gebeurde in Marokko zelf, toen ik op vakantie was. Niemand heeft mij gepusht, zoals je soms hoort in andere godsdiensten. Bij mij gebeurde het onbewust door die cursus en met interesse voor die godsdienst.

Wat sprak je meer aan in de islam dan in het katholicisme bijvoorbeeld?

Ik was eigenlijk voordien niet echt bezig met mijn eigen geloof, het katholieke geloof. We waren daar minder mee bezig.  Islam was iets wat mij aantrok, vooral de gebondenheid en het broederschap,  meer met elkaar bezig zijn. Dat voelde ik wel. Dan ben ik naar Marokko getrokken en daar heb ik mijn vrouw gevonden. Als ik wilde trouwen met haar, moest ik sowieso moslim zijn. Dus ik heb me daar bekeerd tot de islam. Ook om haar vader te overtuigen dat ik niet zo maar iemand was die zijn dochter wilde huwen, ik was ook echt met het geloof bezig. Dat was voor hem een teken van vertrouwen.

Hoeveel tijd zat er tussen die eerste kennismaking met je toekomstige vrouw en je bekering in Marokko?

Dat was vrij kort. We zijn op korte termijn in het huwelijk getreden. Maar het duurde wel twee jaar voor mijn vrouw naar België is gekomen. Natuurlijk, vanaf het moment dat ik met de Islam als geloof naar België terug kwam, was dat een hele grote ommekeer. Mijn ouders hadden er echt geen probleem mee, maar vooral in de vriendenkring waren er problemen. Ik heb een hele grote vriendenkring, in Melsele, omdat ik ook heel actief was in het verenigingsleven. Ik was zeven jaar voorzitter geweest in het jeugdhuis. Ik was actief in sport en de jeugdraad. Als men mij vroeg om aan iets deel te nemen, dan deed ik dat gewoon. Toen kwam ik met de islam als geloofsovertuiging aan en dat konden ze niet even makkelijk begrijpen. Dan hadden ze zo iets van: “Allez, je bent bekeerd tot de Islam. Dan drink je dus niet meer?” Ik durfde daarvoor wel eens een pintje drinken, maar dat was al sterk geminderd, maar toen was het ineens definitief gestopt. Dus men vroeg zich af waarom ik daar volledig mee zou stoppen: “Voor je geloof? Dat kan toch niet”. Dat komt zelfs nu nog soms naar boven. Ik werd zelfs geïnterviewd door een vriend die voor een tijdschrift werkte. Die wilde heel graag een interview met mij hebben over mijn bekering. Hij is toen naar mij thuis gekomen, ik woonde toen nog alleen. Ik had mijn traditionele kledij aan en serveerde thee. Er werden toen ook foto’s genomen. Dat artikel werd in heel Melsele besproken, want het was volledig uitverkocht in de krantenwinkels.  Ze zeiden: “Herman is een heel andere persoon geworden”. En voor een stuk is dat ook zo. Ik moet eerlijk bekennen dat men toen heel veel rekening hield met mijn geloof. Bijvoorbeeld als ik met een bepaalde groep op restaurant ging hield men er rekening mee dat ik geen varkensvlees at. Maar in het begin vreesde ik dat ik kameraden zou verliezen. Misschien is dat ook gebeurd, maar ik heb er ook veel kunnen winnen

En gingen ze er goed mee om op je werk?

Ik werk nu 37 jaar bij De Lijn. Ik was er, dat kan ik misschien wel zeggen, de eerste moslim. Mijn collega’s hadden dat artikel ook gelezen. En toen begon het: iedereen wist dat ik me bekeerd had tot de islam en voor hen werd ik één van die jongeren die boel maakten in de tram en de bus. Vanaf dan behoorde ik tot die groep. Begin jaren 90 had men al zo’n beeld van moslimjongeren.

Zo’n bekering, wat houdt dat concreet in? Wat moet je daar juist voor doen?

Je moet eerst en vooral de geloofsbelijdenis kunnen uitspreken, natuurlijk in het Arabisch. Er zijn ook getuigen bij, je kiest een eigen voornaam en dat wordt allemaal genoteerd. Mijn naam is nu Ahmed. In Marokko en op het werk wordt die geregeld gebruikt. Sommige zeggen nog altijd Herman, zoals thuis.

En heeft dat een bepaalde reden, waarom dat je een nieuwe voornaam krijgt? Is dat traditie?

Dat hoort er bij, hé. Je wordt opnieuw geboren bij wijze van spreken. Je krijgt dan ook een nieuwe voornaam. Ik heb die niet officieel doorgegeven. Met andere woorden, ben ik nog altijd in het katholieke geloof ingeschreven. Eigenlijk zou ik mij moeten uitschrijven, want ik hoor er niet meer bij, ik zit in een ander geloof. Ook je naam veranderen op je identiteitskaart, dat kost allemaal geld. Dus ik heb dat allemaal zo gelaten.  Het belangrijkste is niet de naamsverandering, maar het geloof zelf. De gelofte bij de bekering in de eerste van de vijf pijlers van de islam.

Welke waarden van de islam spreken jou het meeste aan?

Wat mij het meeste aansprak was die vanzelfsprekende gebondenheid, die steun die je krijgt. Ik heb dat zelf ondervonden thuis, met een heel triest voorbeeld. De neef van mijn vrouw kwam om het leven door een tragisch ongeluk bij ons thuis. Met zo’n gebeurtenis voel je hoe sterk dat die moslimgemeenschap aan elkaar hangt, hoe zij elkaar helpen en je steunen. Als ik dat aan mijn collega’s bij De Lijn vertel, dan zeggen ze: “Ja, maar dat gebeurt bij ons in het katholieke geloof ook”. Hij werd natuurlijk in Marokko begraven en om dat te bekostigen werd er in alle moskeeën rondgegaan om bij te leggen. Dan zeggen ze: “Hier gebeurt dat ook.” Maar hier is dat wel voor meneer pastoor en niet om de familie te helpen. En dat vind ik heel belangrijk, hoe die gemeenschap samenhangt. We leven natuurlijk samen in deze maatschappij, in deze SAMENleving. Maar je voelt hoe iedereen op zijn eilandje zit, op zijn eentje. In de islamgemeenschap helpt iedereen elkaar, spontaan, en zonder problemen. Ook al heeft men weinig geld, men zal altijd iets geven om te helpen. Dat vind ik belangrijk. Ik ga elke week naar de vrijdagpreek, naar de moskee en de thema’s die daar aan bod komen blijven hangen. Ik kan mij niet herinneren dat een preek in de kerk zo’n indruk op mij maakte. Het zou kunnen, hé. Ik ga dat geloof zeker niet afbreken, ik mag het ook niet afbreken. Je moet alle geloof respecteren. Maar ik voel dat ik veel meer voeling heb met de islam. Soms neemt dat een bepaalde druk van mij weg.

Ja, hoeveel keer per dag ben je ongeveer bezig met je godsdienst?

Sowieso ben je verplicht om vijf keer per dag te bidden. Omdat ik 4/5^de werk, ben ik ook elke vrijdag vrij, zo kan ik altijd naar het vrijdaggebed in de moskee. Als ik terug kijk naar het begin van mijn bekering, dan ben je de enige moslim in de gemeente. Er is niemand anders bekeerd of je bent met heel weinig in de buurt. Ik zocht naar steun, daarom kwam ik maandelijks samen met een groep bekeerlingen in Antwerpen. Daar kon je dingen vertellen waardoor je een gevoel kreeg van steun. Maar de laatste jaren is het natuurlijk veel beter omdat ik de kans heb om naar de moskee te gaan en de Nederlandstalige versie kan horen. Zo heb je De Koepel in Borgerhout, dat wordt dé moskee van de bekeerlingen genoemd. Spijtig genoeg is de moskee zijn subsidies kwijtgeraakt, omdat het er te radicaal aan toe zou gaan. Ik heb dat nooit begrepen. Ik heb dat nooit zo ervaren. In tegendeel zelfs nog. De Koepel had een fantastische imam, namelijk Sulayman Van Ael. Hij spreekt vlot Arabisch, maar zit nu in Berchem in de moskee. Daarom ga ik nu meer naar Berchem om hem te horen praten.

In het Nederlands dan?

In Berchem doet hij de ene helft in het Nederlands en de andere helft in het Arabisch. De Koepel heeft nu een andere imam, die het volledig in het Nederlands doet. Op Het Kiel in Antwerpen is er nog de grote moskee, waar er in het Arabisch wordt gepreekt. Nadien wordt er nog een Nederlands tekstje voorgelezen. Maar je draagt daar weinig van mee, vind ik. Tegenover de preken in het Nederlands,  die komen er zo ineens uit. Het begint vaak met “Vandaag heb ik dat meegemaakt” en dan wordt het een heel andere preek dan degene waarmee hij gestart is. Er zit inhoud in die dingen, op Youtube kan je zo’n preken vinden. In het Nederlands is het ook toegankelijker voor moslimjongeren. Maar ik vind dat er meer jongeren naar de moskee moeten komen.  Als de imam komt praten over thema’s die over de Koran gaan of de Hadith, dan zal dat meer bijdragen voor jongeren in het ontwikkelen van hun identiteit. De imam zei nog in de moskee: “Je zit hier in het wereldse leven. Maar je probeert te streven naar het paradijs.” Hier is het enkel het wereldse leven. Maar het belangrijkste is het paradijs. Daarom moet je hier proberen te bewijzen dat je recht hebt op een plaats in het paradijs. En natuurlijk, iedereen maakt fouten. Soms doe je iets en vraag je je af waarom je dat nu hebt gedaan. Maar goed, dan toon je berouw.

Dus je hebt gezegd dat jongeren naar de moskee zouden moeten gaan, gaan jouw kinderen dan altijd mee?

Dat hangt ervan af. Als ze thuis zijn wel. Als het vakantie is, gaan ze  op vrijdag sowieso met mij mee. Nu probeer ik ze aan te sporen om meer thuis te bidden.

Zijn ze ook alle drie moslim?

Ja, vanaf de geboorte. Jihad begint haar geloof nu ook effectief te belijden, maar ik heb haar daarin vrij gelaten. Zij is een meisje, een jonge vrouw. Spijtig natuurlijk dat mijn Arabisch niks voorstelt. Ik heb er nooit de tijd voor gevonden, maar misschien mag ik dat niet zeggen. Ik had tijd moeten maken. Maar het is nu zo, je kunt de klok niet meer terug draaien. Maar moest mijn Arabisch nu beter zijn, dan zou ik haar daar makkelijker in kunnen begeleiden. Nu heb ik het geluk dat mijn zoon in Antwerpen naar school gaat en er les krijgt in de islam, die volgde dat ook al een tijdje in het lager onderwijs. Ik ben me blijven inzetten om op de lagere school in Melsele een islamleerkracht aangesteld te krijgen. De school heeft me gevraagd om te helpen zoeken, wat ik ook gedaan heb. We hebben dan iemand gevonden en die persoon zit nu nog daar. Mijn jongste kinderen hebben er een paar jaar van kunnen genieten. Mijn oudste dochter zat toen al in het middelbaar waar geen Islam te volgen was. Maar ik merk dat ze meer en meer moeite doet om de stap naar haar geloof te zetten en ik laat haar daar vrij in. Mijn vrouw heeft het er soms moeilijker mee. Dat begrijp ik, als mijn dochter eens wat laat wegblijft buiten. Maar ze is 20 jaar. Wat moet ik doen? Ze is volwassen. Moet je dat tegenhouden of niet? We geven de kinderen wel vrijheid, maar we verwachten dat ze tonen dat ze moslim zijn en dat ze dat geloof toch uitdragen. En natuurlijk willen wij dat ze voor zichzelf bepalen hoe belangrijk dat geloof is. Voor mij is het ook nog altijd zoeken. Maar ik ben al een stuk verbeterd. Als ik uit de moskee kom dan denk ik altijd: “Nu ga ik echt eens...”, zoals mensen goede voornemens maken met Nieuwjaar. De ramadan is voor mij daarvoor het geschikte moment.

Wat betekent de ramadan voor u? Want heel wat niet-moslims begrijpen niet waarom je daaraan meedoet.

Vroeger, hadden de niet-moslims in mijn omgeving daar wel respect voor. Dan voelden ze zich schuldig wanneer ze aten en ik aan het vasten was. Ik was toen de enige moslim. Maar mensen die ik ken zijn vaak wel verrast dat ik meedoe aan de ramadan, al 25 jaar. Thuis was dat ook een beetje een probleem. Mijn moeder moest zich ook een beetje aanpassen aan mijn eetgewoonten, aan mijn tijdstippen om te eten. Maar over het algemeen  respecteert men dat wel, en heeft men daar zelfs bewondering voor. Voor ons, moslims, is de ramadan heel belangrijk. Dat is ook weer één van die pijlers in de islam, waarnaar je moet streven.

Zit er een bepaalde symboliek achter de ramadan?

Ja, de ramadan is sowieso één van de vijf pijlers van de Islam. Dan mag je niet eten of drinken. Je bent ertoe verplicht als je moslim bent. Net zoals je vijf keer per dag moet bidden. De ramadan duurt een maand. Je kan een maand lang opnieuw op bepaalde dingen terugkijken, op de foute dingen die je gedaan hebt. Soms betekent de ramadan een nieuwe start.

Het is dus eigenlijk een moment van zelfreflectie?

Ja, die maand ramadan, ik vind dat heel belangrijk. De kinderen doen er ook aan mee. Je hebt ook moslimsfamilies die hun kinderen pushen om mee te doen, maar dat hoeft natuurlijk niet. Geef je kinderen de tijd en je ziet wel wanneer ze er echt klaar voor zijn.

Aanvaarden je vrienden de veranderingen die je bekering met zich mee bracht?

Er wordt zeker niet mee gelachen of zo. Men weet goed genoeg dat ik geen bier drink of varkensvlees eet, enzovoort. Tijdens de ramadan zal ook niemand mij overdag iets te eten of te drinken aanbieden. Maar die mensen kennen mij al langer, ik leef een groot stuk van mijn tijd met hen en zij met mij. Wij hebben al eens discussie van al dan niet bidden op de werkvloer gehad. 

Is daar dan een plaats voor?

Nee, maar dat is nu ook niet direct het belangrijkste. Strikt genomen moet een moslim bidden. Je hebt bepaalde tijdstippen om dat te doen. Maar als ik bijvoorbeeld in gesprek ben, dan ga ik het gesprek niet abrupt stoppen om te gaan bidden. Men zegt dat je je gebed op een ander moment zou kunnen inhalen. Maar zo ontstaat er een discussie met collega’s die het liever hebben dat we het na de werkuren inhalen. Mijn collega’s en ik, wij zijn tram en buschauffeurs, wij moeten ervoor zorgen dat die tram of bus op tijd vertrekt en op tijd aankomt. Het spreekt voor zich dat we niet midden in de route het voertuig stilleggen om te bidden. Zo zouden wij de reizigers en andere mensen hinderen. Dat is een lastig probleem, voor de collega’s en de bazen. Maar ik denk dat als moslims de kans krijgen om te bidden op hun werk in plaats van het te verbieden, dan zouden ze heel graag naar hun werk gaan. Zo ontneemt men vrouwen ook de vrijheid om een hoofddoek te dragen, ook een belangrijk element. De hoofddoek is een vorm van vrijheid van meningsuiting. Laat ons dat in gedachte houden.

Dus sommige collega’s van je zijn er eigenlijk het hardste tegen?

Ja, tegen bidden op de werkvloer toch. De ramadan is geen probleem, maar dat bidden is blijkbaar een probleem, dat hoort er niet bij. Toen ik dan enkele weken geleden die kerststal zag staan, had ik er ook een probleem mee. Ik heb daarover wel niets gezegd. Die stal staat er ter herinnering van de geboorte van Jezus. Dat is ook een geloof en dan staat dat daar eigenlijk ook niet op zijn plaats. We hebben ooit een ramadan-avond gegeven waarvoor we alle collega’s uitnodigden. We moesten dat aanvragen en het mocht onder een aantal voorwaarden. We wilden die vooroordelen proberen weg te werken, want over de islam en over godsdienst in het algemeen zijn er heel veel vooroordelen. Mensen zitten ook met heel veel vragen, waar ikzelf als bekeerling problemen van ondervind.  Ze vragen me dan waarom ik naar een geloof ben gestapt dat zoveel ellende bezorgt. Sorry, maar die problemen zijn de islam niet natuurlijk. Zo is het soms ook grappig als mensen teksten uit de Koran ‘kennen’. Ze geven dan zaken aan die in de Koran staan geschreven, die ze volledig verkeerd interpreteren. Er zijn geleerden die jaren bezig zijn met het bestuderen en interpreteren van de Koran.  Dus ik neem aan dat iemand die 1 zin in de Koran heeft gelezen het niet volledig begrepen heeft. Als moslim moet je instaan voor je eigen geloof en niet in discussie gaan. Dat deed ik vroeger veel. Dan ging het niet zozeer over het geloof, maar meer over het vandalisme dat die jongere gasten allemaal uitstaken. Ik werd als één van hen gezien, omdat ik moslim was.

Jij moest je altijd verantwoorden?

Ja. Maar ik ben hun vader niet, sorry. “Zie wat die mannen allemaal uitspoken”, zeiden ze dan tegen mij. Nu is men daar wat voorzichtiger mee. Collega’s doen dat minder, maar ook omdat er meer Marokkaanse en Turkse collega’s werken.

Ik weet dat het een moeilijke vraag is maar, wat zou jij zien als een ‘echte’ moslim? Wanneer noem je iemand een moslim?

Dat is een moeilijke vraag eigenlijk. Een echte moslim? Een moslim is een moslim, als hij zij geloofsbelijdenis heeft afgelegd.. Maar voor mezelf, vind ik het geloof in Allah en hem aanbidden het allerbelangrijkste. Voor mij is het belangrijk dat je zuiver bent in je hart en dat je daarnaar streeft. Ik heb het al gezegd: het wereldse leven is een deel en wij streven naar het paradijs. Een goed moslim moet dus daarnaar proberen te streven. Dat is niet altijd makkelijk, het is juist enorm moeilijk.

Dus eigenlijk een streven naar een goed mens zijn?

Voilà, algemeen gezien wel.  Een levenswijze aannemen waarin je het paradijs verdient.

En is je ‘moslim zijn’ een belangrijk onderdeel van je identiteit?

Je kunt dat soms gebruiken al naargelang de situatie. Bijvoorbeeld bij een probleem met jongeren op tram, stak er eens iemand een middenvinger naar me toe. Een paar dagen later stapt die dan toevallig terug op mijn tram. Het was toen ook ramadan en ik sprak hem aan over zijn ongepast gedrag tegenover een broeder. Hij staarde me nog al vreemd aan, want aan mijn uiterlijk zie je niet dat ik een moslim ben. In dat soort situatie gebruik ik het wel. Maar vooral de niet-moslims staan geregeld stil bij mijn identiteit. Ze stellen me vragen waarom ik moslim ben. Je moet verantwoording afleggen voor andere moslims die fouten maken, omdat jij ook een moslim bent. Ik vind dat absurd. Ik vraag toch ook niet waarom die bisschop een pedofiel is, omdat jij toevallig ook een Christenen bent. Ik vind dat je verschijning niet alleen mag zeggen: “Ik ben moslim.” Je moet vanbinnen moslim zijn en natuurlijk het geloof in de praktijk brengen, waardoor het niet altijd opvalt dat ik een moslim ben.

Ik vroeg mij ook nog af of dat jij als moslimbekeerling je anders voelt dan de andere moslims.

Nee, nee. Als je naar de moskee op het Kiel gaat, is dat natuurlijk anders dan in De Koepel. Zoals ik al zei, De Koepel staat bekend als moskee voor bekeerlingen. Ik ben veel jaren naar de grote moskee op Het Kiel geweest omdat ik toen nog niet wist dat De Koepel zo een goede moskee was. Ik liep gewoon tussen de andere gelovigen mee, zonder dat iemand naar me keek. De moslims zijn zelfs fier zijn dat er iemand bij komt die niet van hun cultuur is en zich heeft bekeerd. Ik val wel op door mijn uiterlijk, maar je bent een broeder van hen, of je nu bij wijze van spreken wit of zwart bent, dat maakt voor hen niet uit.

Wat kan er volgens jou gedaan worden om voor een beter begrip van moslims bij andersgelovigen of andersdenkenden?

Door het negatieve beeld van de islam in de media, worden we in een verkeerd daglicht gesteld. De media voeden de publieke opinie. De islam wordt alleen maar gelinkt met terreur en geweld, omdat dit is wat de media selecteren en ter sprake brengen. Wat er gebeurt is volledig verkeerd, maar wie moet het nu gaan vertellen. De media bieden geen maatschappelijk draagvlak om de stereotype beeldvorming weg te krijgen. Wanneer ik in dialoog ben met andersgelovigen en ze beginnen met uitspraken zoals ‘de vrouw wordt onderdrukt’, dan begint het. Dan is de trein vertrokken en je raakt er niet meer uit.

[Redactie: Karin Joossens]

>>> Lees meer interviews in het Kif Kif dossier 'Levensbeschouwing & Superdiversiteit'