Vlaanderen kampt met een wooncrisis, maar de overheid weigert in te grijpen. Tegen alle wetenschappelijke inzichten in blijft de Vlaamse regering vasthouden aan het idee dat huisvesting aan de vrije markt kan worden overgelaten. Sociale woningen worden maar mondjesmaat bijgebouwd, praktijktesten die discriminatie op de private markt bestraffen worden niet ingevoerd, en stadsgronden worden maar al te vaak verkocht aan de hoogste bieder, met torenhoge huurprijzen tot gevolg.
Woonzaak, een initiatief van 46 middenveldorganisaties waaronder het Vlaams Huurdersplatform, Vluchtelingenwerk Vlaanderen, SAAMO, het Platform Kinderen op de Vlucht en LEVL, wil daar iets aan doen. Na een toer door Vlaanderen, waarbij vanuit een caravan in elke provincie woonklachten en woondromen werden verzameld, stapt het collectief naar het Europees Comité voor Sociale Rechten in Straatsburg om het beleidsfalen aan te klagen.
“Het is duidelijk dat een klacht nodig is om het decennialang scheefgetrokken woonbeleid in een andere richting te sturen.” zegt Hugo Beersmans, woordvoerder van Woonzaak en voormalig administrateur-generaal van Agentschap Wonen Vlaanderen daarover. “Zonder een doortastende aanpak vanuit de Vlaamse overheid zullen we met onze kleine sociale huurmarkt en slechte en onbetaalbare private huurmarkt nooit de wooncrisis kunnen oplossen.”
Mensen in armoede kunnen niet verhuizen
In de provincie Antwerpen kwam de Woonzaak-caravan onder andere langs bij vzw Den Draai in Heist-op-den-Berg. “Den Draai is een vereniging waar armen het woord nemen”, legt Inge Helchtermans uit. “We hebben twee jaar rond het thema wonen gewerkt, en we merken dat het engagement van een lokaal bestuur niet meer voldoende is om de wooncrisis op te vangen. Dat lukt niet lokaal, niet provinciaal, niet op Vlaams niveau en zelfs niet nationaal. Daarom vinden we het belangrijk om met deze klacht een signaal aan Europa te geven.”
Inge Helchtermans: "Het is belangrijk om met deze klacht een signaal aan Europa te geven." (Video: Stef Arends)
Ook Elke Dähmlow onderschrijft de klacht. Dähmlow ondervindt een beperking in haar bewegingsvrijheid als gevolg van de wooncrisis. “Al enkele jaren leef ik in armoede in een sociale wijk in Heist-op-den-Berg”, vertelt ze. “Ik vind het heel spijtig dat wij niet mogen kiezen waar we willen wonen. Er wordt ons een huis toegewezen, en dat is dan je enige optie. We hebben dus ook praktisch geen mogelijkheden om naar een andere provincie te verhuizen. Als ik dichter bij mijn zoon in Aalst wil gaan wonen, verlies ik mijn kans op een sociale woning. Dan moet ik privé gaan huren, en dat is onbetaalbaar voor mij.”
De volgende stop is Mondiale Werken vzw in Lier, een organisatie die mensen die erkend zijn als vluchteling in België helpt met het vinden van een woning. Zo ook Mustafa, die van Palestina naar België vluchtte en nu een woning zoekt in Lier. Hij vertelt over de ellenlange asielprocedure waarbij hij meermaals naar een ander asielcentrum moest verhuizen. Nu hij erkend is, is hij op zoek naar stabiliteit. “Ik zoek nu al 4 maanden naar een betaalbare woning. Al op honderden zoekertjes heb ik gereageerd. Zonder succes”, vertelt hij.
‘Steek mij weg, want het heeft geen nut’
De bikkelharde en onrechtvaardige woningmarkt maakt het ook voor veel jongeren onmogelijk om voor het eerst op zichzelf te gaan wonen. En wie op een gegeven moment niet meer bij zijn of haar familie terechtkan, kan op straat belanden. Dat vertelt een van de jongeren van Betonne Jeugd, een organisatie in Antwerpen die zich richt op maatschappelijk kwetsbare jongeren die geen aansluiting vinden bij het bestaande jeugdwerkaanbod.
“Ik ben hiernaartoe gekomen om mijn stem te laten horen, en aan te kaarten dat het niet meer mogelijk is om nog fatsoenlijk een huis te vinden zonder jarenlang te moeten zoeken”, vertelt de jongen, die niet met naam genoemd wil worden. “Ik ben zelf vier jaar dakloos geweest en ben toen to hell and back geweest, en dat is iets dat steeds meer jongeren meemaken.”
Hoewel er geen exacte cijfers zijn, is zeker dat de afgelopen twintig jaar een enorm aantal mensen dakloos zijn geworden. Tussen 2003 en 2015 steeg het aantal daklozen naar schatting met 200%. Dit jaar wees een nieuw onderzoek uit dat een op de vijf daklozen tussen de 18 en 25 jaar oud is. Jongeren komen zo in traumatische en levensbedreigende situaties terecht.
“Er zijn zelfs jongeren die criminele dingen doen zodat ze in een jeugdgevangenis terechtkomen en tenminste een dak boven hun hoofd hebben”, legt de jongere van Betonne Jeugd uit. “Mijn kleine neefje heeft dat gedaan. Hij heeft omdat hij op straat was beland, een politieagent één keer in zijn gezicht geslagen. Zonder agressie, hij was niet kwaad op de politie, niks, hij heeft die gewoon los in het gezicht geslagen om te zeggen van ‘steek mij weg, want het heeft geen nut.’ Dat mensen zoiets doen, enkel om maar een dak boven hun hoofd te hebben, dat is rampzalig.”
Nicole Moreels, vrijwilliger voor het project 'Wonen met Kansen' van SAAMO Antwerpen, legt uit wat de politiek volgens haar moet doen om de wooncrisis op te lossen. (Video: Stef Arends)
Leen Swinnen, sinds 24 jaar sociale huurder en actief in de Vlaamse koepel van sociale huurders VIVAS, verbaast zich erover dat er niet meer eensgezindheid is over de nood aan een beter woonbeleid. “Het is ongelofelijk: iedereen moet wonen, en toch lijkt het draagvlak om iets te doen rond wonen eigenlijk niet groot, terwijl andere thema’s mensen wel makkelijker bij elkaar brengen. De Woonzaak is een goede kans om mensen van heel diverse achtergronden bij elkaar te brengen: sociale huurders, wetenschappers en middenveldorganisaties.”
“Als je een witte Belg bent en je hebt een Belgische achternaam, dan kan je op de private huurmarkt nog terecht. Maar als je een buitenlands klinkende naam hebt, dan kun je je niet van die wachtlijst af laten gooien, want je komt vanwege de discriminatie op die private huurmarkt niet aan de bak. Dus dan kun je enkel maar heel geduldig blijven wachten, zeven jaar, acht jaar, tien jaar, vijftien jaar, tot het aan u is.”
Wonen als collectieve verantwoordelijkheid
Ook Ben Van Duppen (PVDA), districtsschepen voor Armoedebestrijding en Samenlevingsopbouw in Borgerhout was aanwezig bij de toer door Antwerpen. “Ik denk dat het recht op wonen cruciaal is om het recht op leven te kunnen waarborgen”, aldus Van Duppen. “Er wordt gedaan alsof de onzichtbare hand van de vrije markt dat allemaal oplost, maar dat is helemaal niet waar. Dat zien we in Antwerpen heel duidelijk: je hebt een stadsbestuur dat aan de ene kant beslist om absoluut niet te investeren in sociale woningen, ze liever kwijt is dan rijk, en aan de andere kant de hele stad aan het verkopen is aan grote woonbonzen.”
“En het kan anders, zoals bijvoorbeeld in Wenen gebeurt”, voegt hij toe. “Daar is de helft van de mensen sociale huurder. Daar heb je een actieve vastgoedpolitiek en het is dan ook niet voor niks dat Wenen keer op keer wordt verkozen als beste stad om in te leven. Men kijkt daar naar wonen als iets collectiefs en niet als iets geïndividualiseerds.”
De toer door de provincie Antwerpen werd donderdag afgesloten met een pleidooi van ‘gelegenheidsadvocaat’ Mirjam Henkens, in het dagelijks leven opbouwwerker bij SAAMO:
“Geachte toehoorders, sympathisanten van de Woonzaak,
Graag vragen wij uw aandacht voor de achtenswaardige en tevens urgente kwestie van het recht op wonen.
170.000 mensen wachten op sociale woningen.
De helft van de huurwoningen is van slechte kwaliteit met vocht, schimmel en slechte isolatie.
Duizenden mensen slagen er niet in om hun energiefactuur te betalen.
Huurprijzen breken elk jaar records. Huurders worden aan hun lot overgelaten door het beleid.
Een slecht huis staat gelijk aan een slechte gezondheid.
Een slecht huis staat gelijk aan hoge energiekosten.
Een slecht huis maakt dat je eenzaam wordt, geen vrienden durft uitnodigen, je slecht in je vel voelt.
Wij hopen op een betaalbaar en goed geïsoleerd dak boven ieders hoofd.
Wij hopen op een veilige, warme woning voor elke Vlaming.
Wij hopen op een woning om trots op te zijn voor elke Vlaming, hoe hoog of hoe laag zijn of haar inkomen ook is.
Wij hopen op een samenleving zonder wachtlijsten voor woningen en zonder uitsluiting.
Aldus vragen wij om de wooncrisis rechtsgeldig te verklaren en te oordelen dat het recht op wonen wordt geschonden.”
Het is niet bekend wanneer het Europees Comité voor Sociale Rechten een uitspraak zal doen over de zaak.
Over de auteur:
Stef Arends is eindredacteur bij Kif Kif. Eerder werkte hij drie jaar als journalist bij de vaste redactie van de onderzoekswebsite Apache.be. Hij wil met zijn journalistieke werk opkomen voor mensenrechten en een gelijke samenleving. Stef is te bereiken via [email protected] en +31646950236.
