Stranger in Paradise doet wat een film moet doen: je niet onverschillig achter laten.
Vroeger dit jaar kwam met De kinderen van juf Kiet een hartverwarmende kleine film over hoe heel jonge vluchtelingen niet zonder moeite hun plaats zoeken in een nieuwe context, een instapklasje in een Nederlands dorp. Het verschil met de eveneens Nederlandse documentaire Stranger in Paradise zou niet groter kunnen zijn: de klas is deze keer een soort inburgeringscursus, de leerlingen zijn volwassenen met genoeg frustraties op hun conto en voor de klas staat nu geen oprechte leesgeefster, maar de Vlaamse acteur Valentijn Dhaenens.
In plaats van de wervende warmte van juf Kiet, is de strenge uitstraling van Dhaenens meteen een slag in het gezicht. Hij voert voor de inburgeraars een performance uit: hij belichaamt het Europese discours en beleid inzake migratie. In eerste instantie de vileine ontmoediging van een rechts discours dat meer en meer mainstream wordt, maar vervolgens ook de hoopvolle kijk dat door rechts als ‘naïef’ bestempeld wordt. Tenslotte voert hij ook uit wat de wetgeving voorschrijft en maakt hij zichtbaar wat Europa werkelijk doet met de huidige asielcrisis.
Stranger in Paradise is dus in een registratie van een performance, waar het publiek (de leerlingen) een cruciale rol in speelt want uiteindelijk gaat de film over de confrontatie tussen ‘de migrant’ en hoe ‘de Europeaan’ naar migranten kijkt. Dat het resultaat geen ontspannen zondagsfilm is, zal niemand verrassen.
Maar hoewel een deel van de film werkelijk een inspanning van de kijker vereist, is Stranger in Paradise vooral voor Dhaenens een ware tour de force. Het karikaturale Wildersdiscours zodanig internaliseren dat hij een ‘rechts’ antwoord kan bieden op de vragen van geschoffeerde migranten, vereist een weinig evidente vorm van inlevingsvermogen. Niet zelden doet de film denken aan Enjoy Poverty, de controversiële documentaire van Renzo Martens in Congo. De film straalt bij momenten hetzelfde cynisme uit, dat hopelijk de (extreem)rechtse kiezer met zichzelf zal confronteren.
De vraag is uiteraard hoe het zit met de ethische kant van dit verhaal. Want de migranten in de film worden in de hardere minuten van Stranger in Paradise écht beledigd. Dit is alleszins niet erger dan wat migranten te horen krijgen van vertegenwoordigers van onze samenleving, maar in het licht van onderzoeken over het effect van haattaal op migranten, is het niet overbodig om zich af te vragen of het moreel verdedigbaar is om mensen te schofferen om een spiegel te houden voor de ogen van de Europeaan. Hier schuilt ook een belangrijk en onopgelost ethisch vraagstuk. Het voelt bijna als cheap labour, hoe deze lijdende voorwerpen worden geobserveerd en gedocumenteerd in de naam van de kunst.
Dat een hoopvoller discours een aparte luik vormt in de film is, binnen dit geheel, slechts een weergave van de huidige mediadynamiek waarbij één extreem gepresenteerd wordt als gelijkwaardig aan nuance: een dynamiek waarbij polarisering geserveerd wordt als een legitieme uiting van democratie en ‘representativiteit van alle standpunten’ en waarin weinig inspanningen worden gedaan om zélf te reageren op wat naar alle normen ontmenselijkend gedrag en discours is.
Misschien is het juist omwille van het meedogenloze karakter van het egoïsme of de bureaucratie die vaak voorkomen in dit debat, dat de menselijkheid van sommige migranten in deze film nog feller schijnt. Maar uiteindelijk blijven ook hier de meeste migranten in de achtergrond, wat ook deel uitmaakt van hetzelfde fenomeen: mensen worden niet zelden gedegradeerd tot figuranten.
Stranger in Paradise doet enerzijds wat een film moet doen: je niet onverschillig achter laten. Tegelijkertijd doet de film daar bitter weinig mee. Maar gelukkig stelt Stranger in Paradise zichzelf ook in vraag. Want de opmerking van die ene, anonieme asielzoeker - “en hoe helpt de film ons, de migranten?” – is volledig legitiem. Ook qua budgetten, uiteraard.
DeWereldMorgen publiceerde onlangs een uitgebreid en interessant interview met de makers van Stranger in Paradise.
Stranger in Paradise, een film van Guido Hendrikx. Vanaf 20.09 in Cinema ZED (Leuven) en Sphinx Cinema (Gent). Op 23.10 in CC Strombeek, 26.10 in CC Kruispunt, 09.11 in GC Nekkersdal (Laken), 15.11 in GC Kontakt (Sint-Pieters-Woluwe), 16.11 in DeBuren (Brussel) en 07.12 in GC Elzenhof (Elsene).
