Hangt onze perceptie van de film American Sniper niet af van hoe we naar de sluipschutter kijken?
Met interesse las ik een paar vernietigende kritieken over American Sniper, Clint Eastwoods verfilming van de autobiografie van Chris Kyle, een film die afwisselend wordt toegejuicht of afgedaan als rechtse propaganda, als racistisch of als een vergoelijking van geweld.
Het is waar dat rechts gedachtengoed nogal dominant is in de film. Het is een portret van de VS als the best country in the world waar de strijd tegen alle kwaad in de wereld als plicht geldt. Het is ook waar dat de dubieuze redenen waarom de VS Irak binnenvalt nergens in de film vermeld worden, behalve wat footage van de ineenstortende WTC-torens in NY. Daarbij stilstaan is toch belangrijk als je een verhaal wilt brengen van een VS-sluipschutter in Irak.
“De andere” in American Sniper dient enkel als vijand, verrader, bedreiging of instrument voor het verhaal. De Irakezen in de film zijn geen “mensen” en een Syriër is een al even dodelijke scherpschutter, maar dan wel een van het “slechte” kamp. Dat alles leidt tot een gevoel of idee van ‘in het Midden-Oosten zijn er geen mensen’. Iedereen van “military age” met Arabisch uiterlijk wordt verondersteld als target. Dat doet de handelingen van een Amerikaanse scherpschutter nogal genocidaal lijken. En dat is tot op zekere hoogte ook de werkwijze van de sniper. Dus ja, in die zin is de prent niet meer dan een trouwe weergave van een denkbeeld.
Maar dan vraag ik me af of een filmmaker een portret kan maken van een gevoelig onderwerp zonder oordeel te vellen, zonder beschuldigd te kunnen worden van vooringenomenheid.
Ik heb de film gezien in een zaal die blijkbaar vol zat met alleen Rambo-fans, want er kwam veel reactie, vooral op de actiescenes. En die zijn uitstekend. En ik neem aan dat ze realistisch zijn, want anders zou het geloofwaardigheidsklachten regenen. Hoewel nogal repetitief is de film toch boeiend. Eastwood wisselt het drama van Chris Kyle waarbij die zijn eigen gezin en menszijn lijkt op te offeren voor een bijna religieuze missie (als beschermengel!) regelmatig af met scenes met een groot entertainmentgehalte. Misschien een té groot entertainmentgehalte, want de film volgt de regels van een echte actiefilm met een duidelijke scheiding tussen good en bad guys. Daardoor bevestigt de film de stigmatisering en simplificering in een manier van denken.
Zelf zat ik bijna de hele prent te hopen dat die beter zou worden. Ondanks de sterke prestatie van Bradley Cooper als de meest dodelijke scherpschutter in de geschiedenis van de VS, was het voor mij onmogelijk empathie te voelen voor het hoofdpersonage, het gebroken product van een strenge, militaristische opvoeding. Na een aantal jaren actief in Irak lijkt sniper Chris Kyle in de film aan een post-traumatische stressaandoening te lijden, maar eigenlijk heeft hij een trauma van bij het begin van de film. Hij is een vechtersbaas die amper contacten kan onderhouden met andere mensen, een man wiens enige talent is levende wezens vanop afstand neerschieten (ja, dat wordt expliciet gemaakt). Kyles opleiding bij de Navy Seals is zo vernederend en onmenselijk dat ik amper begrijp waarom iemand het een verdienste, een verwezenlijking kan vinden om een Navy Seal te worden. Op zijn best lijkt het me een daad van wanhoop en een gebrek aan zelfrespect.
Hangt onze perceptie van de film American Sniper niet af van hoe we naar de sluipschutter kijken? Als we hem als een pattriotische held zien, is de film propaganda. Maar als we hem als een bijna sociaal gehandicapte loser zien, die toevallig goed mensen vanop afstand kan neerschieten, is de film toch een pijnlijk portret van de Amerikaanse wapenidiotie en oorlogscultus, die op het einde zelfs gestraft worden, door henzelf. Bij het begin van de film zie je een vader die zijn zonen opvoedt met de boodschap dat er maar drie soorten mensen zijn: schapen, wolven en herdershonden. Zitten er mensen in de zaal die zich geïnspireerd voelen door een dergelijk simplisme? Dan wil ik dat weten, want dat is voor mij een duidelijk teken van hoe slecht het met ons gaat. Als kijkers zich identificeren met of bewondering voelen voor zulk een clichévoorstelling van de Texaanse redneck, dan maak ik me meer zorgen over hoe geldig dat beeld werkelijk is. Ziet niemand in het chronische ‘hooyah!’ van de Seals dat het hier over uit de hand gelopen pubers gaat?
Is American Sniper onkritische en bewust rechtse oorlogspropaganda? Dat zou je kunnen zeggen, ja. Dan verdient de film terecht maar één ster op vijf. Maar als je ernaar kijkt als naar het verhaal van een soort pattriotische psychopaat, dan moet je het op zijn minst een interessante karakterstudie noemen. Als je de film zou zien als een beeld van de houding van een samenleving ten aanzien van een gelijkaardige psychopatische pattrioot als Chris Kyle, dan wordt American Sniper nog interessanter. Als je ernaar kijkt als naar een film over het noodzakelijke proces van ontmenselijking van soldaten en burgers in tijden van de oorlog, dan kan deze film niet langer oorlogspropaganda worden genoemd.
Onkritische kijkers bestaan. Overal, ook in Amerika. En ze zullen American Sniper misschien interpreteren als een inspirerende actieprent. Maar moeten we een probleem hebben met Eastwoods film of met de massa potentiële gebrainwashte Navy Seals, die eer vinden in het doorstaan van foltering als een vorm van training? Is het een probleem dat de film een ogenschijnlijk logische slachting laat zien die start als wraak voor de dood van een collega, terwijl in de pers adjectieven als “wraaklustig” enkel gebruikt worden voor acties zoals die van Egypte tegenover IS en nooit – nooit! –om acties van Westerse landen te benoemen? Kortom: is de film - de oorlog - het probleem, of dat we onkritisch daarmee omgaan?
"Kijken naar American Sniper is de beste manier om te begrijpen wat voor onmenselijkheid schuilt achter de moord van 160 mensen – Kyle schatte het getal zelf nóg hoger - en de heldenstatus die je ermee kunt bereiken."
Lees meer recensies in Kif Kif Filmblog
