Poster
De knipogen naar en gelijkenissen met de actualiteit zijn ontelbaar.
Het gebeurt niet te vaak dat een film besproken wordt vanuit een persoonlijke ervaring, ondanks het feit dat elke recensie het verslag is van een weliswaar geïnformeerd maar individueel perspectief. Wanneer het gebeurt, is het vaak omdat een film, meer dan anders, ‘ervaren’ wordt. En daarom wordt de ervaring relevanter in de bespreking.
Dat gezegd zijnde: het is 20 augustus en ik mag een persvisie bijwonen van de nieuwe film van Spike Lee, BlacKkKlansman. Naast mij zit een filmjournaliste. Wij delen, als enige twee mensen in de zaal, een donkere huidskleur, maar dat we naast elkaar zitten is louter toeval. We knikken wel beleefd in elkaars richting, net zoals we vriendelijk knikken in de richting van andere onbekenden met wie we toevallig oogcontact maken. We voelen geen bijzondere verbondenheid met elkaar, we zijn bezig met de ritualistische voorbereiding om de film te zien: notitieboek naar boven halen, GSM afzetten, snel een koekje eten.
Licht uit
BlacKkKlansman is een satire die gebruik maakt van een mainstream genre – de interracial buddy cop action comedy, zouden we het kunnen noemen – om de weerstand tegen een urgente wake up call zo laag mogelijk te houden. Het is dus niet ondenkbaar dat BlacKkKlansman, net zoals Get Out vorig jaar, straks genomineerd wordt voor een Golden Globe als beste comedy. In dat geval zal Spike Lee antwoorden, net zoals Jordan Peele toen tweette: “it’s a documentary”. En net zoals Peele, zal Lee gelijk hebben, want BlacKkKlansman geeft een realiteit weer, hoe karikaturaal die realiteit bij momenten ook wordt. Het is de realiteit van de witte suprematie. Van toen en van vandaag.
De film is gebaseerd op een autobiografisch relaas van Ron Stallworth, de eerste Afro-Amerikaanse politieagent in Colorado Springs. Al snel moet hij een groep Black Power activisten infiltreren, maar misschien uit schuldgevoel daarvoor, telefoneert hij in een later stadium met een lokale afdeling van de Ku Klux Klan. Zo komt het dat Stallworth als zwarte agent de KKK infiltreert. Met de hulp van een witte sidekick, uiteraard: Flip Zimmerman, een agent met Joodse achtergrond. Wat volgt, waargebeurd of niet, is helaas plausibel, als je ooit maar een reportage over de maffe alt-right hebt gezien.
Het verhaal, waargebeurd of niet, is helaas plausibel, als je ooit maar een reportage over de maffe alt-right hebt gezien.
Een film over vandaag
Er wordt gelachen in de zaal, maar het is een bittere lach, en dat is juist de bedoeling. Het is een moeilijke evenwichtsoefening, misschien vergelijkbaar met Lee’s satire over televisie- en filmstereotypen, Bamboozled. De filmkenner en -criticus in Spike Lee komt voortdurend naar boven: hij ontleedt het racisme dat zich aan de bakermat van de filmindustrie bevindt, maar ook en vooral onze milde en lovende reactie op Gone with the Wind en andere mijlpalen uit de filmgeschiedenis. Een poster van The Birth of a Nation plakt bijvoorbeeld tussen de white supremacy-vlaggen en de wapens. Om niet te spreken over de feestelijke vertoning van D.W. Griffith’s klassieker. De fascinatie van Lee met de musical nam al in Malcolm X de vorm van een legendarische big band inclusief zoot suit danssequentie. Deze keer krijgen we een soul train, een van vele knipogen naar het blaxploitation genre.
BlacKkKlansman is een pamflet, laat daar geen twijfel over bestaan, maar wel een heel intelligent. Het beste voorbeeld is het treffend gebruik van parallelle montage, als duidelijk antwoord voor de vergelijkingen tussen extreemrechts en ‘de andere kant van het spectrum’: het antiracistische activisme dat men tegenwoordig extreemlinks noemt. De soundtrack bestaat naast de obligate soul en funk, uit instrumentele rocknummers die tegelijkertijd herkenbaar en onorthodox aanvoelen. Opvallend is ook de verontrustende afbeelding van de notoire Grand Wizard David Duke, de meest expliciete link met de actualiteit, omwille van diens steun voor de presidentiële campagne van Donald Trump. Duke komt bijna onschuldig in beeld, charmant, kalm, en juist dat wijst op de mate waarin het voortbestaan van de KKK het gevolg is van straffeloosheid en medeplichtigheid met de macht.
De film, bekroond met de Grand Prix in Cannes, kreeg bewust zijn release een jaar na de extreemrechtse aanslag in Charlottesville. BlacKkKlansman wordt dus onmiddellijk een film over ons, over vandaag. Niet alleen over Trump en de verscheurde Verenigde Staten, maar ook over ons, hier, want alt-right is, na jaren genegeerde waarschuwingen, een globaal fenomeen.
BlacKkKlansman gaat niet alleen over Trump en de verscheurde Verenigde Staten, maar ook over ons, hier, want alt-right is, na jaren genegeerde waarschuwingen, een globaal fenomeen.
Een film over ons
De infiltratie van Stallworth en Zimmerman bij de KKK doet uiteraard denken aan de Pano-reportage over de geheime chatgroep van de rechtse jeugdmilitie Schild & Vrienden. En dat plaatst dit verhaal in een interessant perspectief voor onze context. In de brede structuur van de KKK zou je met name bekende gezichten een plaats kunnen geven. Sommige van hen klinken als Trump, en sommigen als Dries van Langenhove. Sommigen klinken als Dewinter, maar anderen ook als de patriottische Jonathan Holslag (‘vergeef me het sprongetje’). Of Theo Francken, uiteraard. Ze maken deel uit van een continuüm van racisme en verkeerd begrepen mannelijkheid die elke dag minder verborgen lijken.
De knipogen naar en gelijkenissen met de actualiteit zijn ontelbaar: op een gegeven moment zegt Stallworth: “America would never elect somebody like David Duke president”, waarop Stallworths baas antwoordt: “For a black man, you’re pretty naive”. In een klap wordt er verwezen naar Trump en naar de onbegrijpelijke verbazing met zijn overwinning. Wakker worden: in plaats van fake media, spreken ze in de film in termen van jew media; ‘Make america great again’ wordt ‘America first’. En dat directe verwantschap gebruikt Lee om de witte suprematie van vandaag in verband te brengen met religie en pseudowetenschappelijke racismetheorieën.
De vrolijke toon van de film werkt verontrustend in het licht van de berichtgeving van vandaag. Wie de kwade filmmaker in Spike Lee kent, kan BlacKkKlansman enkel lezen als een twee uur lange passief-agressieve rant.
Licht aan
Wanneer de film eindigt blijf ik sprakeloos achter. Het licht gaat weer aan en ik kijk naar mijn linkerkant. De filmjournaliste naast mij droogt de tranen van haar wangen af en glimlacht in mijn richting, misschien een beetje beschaamd, wanneer ze merkt dat ik dat gezien heb. Ik voel de onhandige nood om iets te zeggen. Het enige wat ik kan uitkramen is: “maak je geen zorgen, het komt wel goed”.
BlacKkKlansman, een film van Spike Lee, vanaf 19.09 in de bioscoop.
