'De neutraliteit van de overheid wordt vandaag ernstig bedreigd'

De Brusselse arbeidsrechtbank veroordeelde recent de MIVB voor het niet aanwerven van een moslima omwille van haar hoofddoek. Een dubbele discriminatie, oordeelde de rechter. Directe discriminatie op basis van religieuze overtuiging, maar ook indirecte discriminatie op basis van gender. Het argument dat een hoofddoekenverbod helpt om vrouwen met een migratieachtergrond te emanciperen werd als drogreden ontkracht. De uitspraak van de onafhankelijke rechterlijke macht werd niet door alle politieke partijen ter harte genomen. Sterker nog, het lokte een tegenoffensief uit om een voorstel rond exclusieve neutraliteit dan maar bij wet als model op te leggen.

Ondanks het gegeven dat etnische en religieuze minderheden vandaag vaak het slachtoffer zijn van het gebrek aan neutraliteit van de overheid, worden zij in deze discussie weggezet als de grootste bedreiging voor datzelfde principe

Het neutraliteitsbeginsel van de overheid kan inderdaad een issue zijn voor minderheidsgroepen. Ze dienen niet overtuigd te worden van het belang ervan. Zij beseffen beter dan wie ook dat dit principe hen gelijke behandeling vanwege overheidsdiensten moet garanderen. De neutraliteit van de staat is noodzakelijk opdat alle burgers van hun rechten kunnen genieten. Dit geldt nog meer voor mensen die tot een minderheidsgroep behoren omwille van hun origine, afkomst, geaardheid, genderidentiteit of levensbeschouwelijke overtuiging.

De neutraliteit wordt bedreigd

Die neutraliteit van de overheid wordt vandaag ernstig bedreigd. Burgers met een migratieachtergrond worden telkens opnieuw geconfronteerd met het gebrek aan objectiviteit van hun overheid. Denk maar aan de talrijke rapporten over ethnic profiling en politiegeweld. Of de vele burgers met een donkere huidskleur of vrouwen met hoofddoek die aan de halte worden voorbijgereden door de bussen van de LIJN OF TEC. Onderzoeken tonen voorts aan dat arbeidsbemiddelaars de effectievere activeringsmaatregelen die meer kans op een job geven, minder aanbieden aan werkzoekenden met een migratieachtergrond. Ondanks het gegeven dat etnische en religieuze minderheden vandaag vaak het slachtoffer zijn van het gebrek aan neutraliteit van de overheid, worden zij in deze discussie weggezet als de grootste bedreiging voor datzelfde principe.

Het neutraliteitsprincipe is een belangrijke verworvenheid van de Franse Revolutie. Die brak radicaal met een politiek systeem waarbij de koninklijke macht een goddelijke delegatie betrof. Godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting werden grondrechten. De scheiding van kerk en staat en de neutraliteit van de overheid moest de gelijkberechtiging van de andersgelovige minderheden bewaken tegen de politieke aanspraken van de toen erg dominante katholieke Kerk. Met lede ogen stellen we vast dat een principe dat oorspronkelijk werd ingevoerd om levensbeschouwelijke minderheden te beschermen, vandaag wordt ingeroepen om de huidige religieuze minderheden uit te sluiten.

Neutraliteit zal inclusief zijn of zal niet zijn.

Neutraliteit is an sich niet bedoeld om mensen uit te sluiten maar juist om hen in alle vrijheid en gelijkheid dezelfde kwaliteitsvolle overheidsdiensten en toegang tot overheidsjobs te garanderen. Overheidsambtenaren mogen geen onderscheid maken tussen burgers op basis van irrelevante persoonlijke kenmerken, zoals een kledingstuk laat staan een levensbeschouwelijke overtuiging. Dat geldt uiteraard evenzeer voor de overheidsmanagers en HR- medewerkers die beslissen over aanwerving of niet. Neutraliteit van de overheid kan en mag enkel draaien om de competenties van het ambtenarenkorps en om de kwaliteit van de dienstverlening.

Beschouwen we neutraliteit eindelijk als een kerncompetentie voor élke ambtenaar, dan zijn er tal van andere, effectievere en meer passende HR-maatregelen denkbaar dan een hoofddoekenverbod.

Mensen zijn één en ondeelbaar met al hun verschillende kenmerken: onder meer geslacht, leeftijd, handicap, seksuele geaardheid, en genderexpressie. Een vrouw die omwille van haar religieuze overtuiging een hoofddoek draagt, kan en mag je niet dwingen om die af te zetten

Je kan de competentie actiever testen tijdens de selectie. Je kan deze versterken via vorming. Je kan deze controleren via mystery shopping en sanctioneren via evaluatie, tuchtsancties en zelfs ontslag. In het licht van de grote maatschappelijke uitdagingen inzake racisme en discriminatie op de arbeidsmarkt en in de samenleving vandaag, is een verbod niet alleen niet passend maar zelfs totaal contraproductief om een inclusieve en meer respectvolle samenleving te bouwen.

Godsdienstvrijheid is een grondwettelijk principe waar je niet ongestraft mee mag sollen, zo oordeelt de rechtbank in de MIVB- zaak, en terecht. Je mag je als werkgever niet verschuilen achter klanten die aanstoot zouden kunnen nemen aan een medewerkster met hoofddoek. Net zomin je als werkgever een persoon met handicap of zichtbare holebi-geaardheid aan het loket mag weren omdat klanten daar niet door willen worden bediend. Dat geldt des te meer voor een overheidsdienst. De overheid mag in deze tijden geen kans laten liggen om via haar eigen werking en dienstverlening respect en tolerantie voor grondwettelijke vrijheden en minderheidsgroepen bij te brengen maar ook af te dwingen van haar eigen burgers.

Een hoofddoekenverbod geeft daarentegen haar burgers de impliciete boodschap dat moslima's met een hoofddoek in overheidsdienst niet neutraal kunnen handelen. Zo bekrachtigt de overheid de geldende stereotypen en vooroordelen en draagt ze actief bij aan een klimaat van wantrouwen, angst en haat. De inclusieve samenleving ontstaat niet vanzelf. Neutraliteit van de staat betekent ook dat je in naam van de eigen grondwettelijke principes, weerstand durft te bieden aan discriminerende klantenwensen. De aanstelling van een regeringscommissaris met hoofddoek, verdient daarom applaus in plaats van een politiek theater en procedurele haarkloverij. Het getuigt eindelijk van een overheid die haar voorbeeldrol ernstig neemt.

Naar een inclusief neutraliteitsbeleid

Mensen zijn één en ondeelbaar met al hun verschillende kenmerken: onder meer geslacht, leeftijd, handicap, seksuele geaardheid, en genderexpressie. Een vrouw die omwille van haar religieuze overtuiging een hoofddoek draagt, kan en mag je niet dwingen om die af te zetten. Het heeft ons decennia genomen om ervoor te zorgen dat holebi's en transgenders bij de overheid de mogelijkheid hadden om uit de kast komen, we moeten er nu over waken om er geen nieuwe groepen terug in steken.

Een ambtenarij die een correcte afspiegeling is van de superdiverse samenleving, kan haar burgers beter bedienen. Zodat groepen die vandaag hun rechten nog vaak onderbenutten, gemakkelijker hun weg vinden naar overheidsdiensten

Inclusieve neutraliteit verbetert de kwaliteit van de dienstverlening, en daar wint iedereen bij. Een ambtenarij die een correcte afspiegeling is van de superdiverse samenleving, kan haar burgers beter bedienen. Zodat groepen die vandaag hun rechten nog vaak onderbenutten, gemakkelijker hun weg vinden naar overheidsdiensten. Denk maar aan de uitdagingen die onze samenleving ervaart met de hele covid-vaccinatiecampagne.

Het is moeilijk om in dit land nog partijleden te vinden die geen uitgesproken mening hebben rond het hoofddoekenverbod. Net door politieke inertie blijven discriminaties bestaan en wachten minderheden al meer dan 30 jaar op een beslissing die hun fundamentele rechten respecteert.

Daarom is de rol van de rechterlijke macht hier cruciaal. Die is even onafhankelijk als de wetgevende en de uitvoerende macht. De rechtbank kan in een democratische rechtstaat discussies beslechten waar via de politieke weg geen consensus voor kan worden gevonden. We hopen dan ook dat de verschillende overheden in dit land nu eindelijk aan de slag kan gaan met deze rechterlijke uitspraak om een inclusief neutraliteitsbeleid uit te rollen voor hun eigen ambtenarij. Het is tijd om eindelijk werk te maken van een samenleving waarin iedereen niet alleen kan genieten van de overheidsdiensten maar er ook actief aan kan bijdragen en deel van uitmaken.

Deze tekst verscheen ook op Knack.be, en is ondertekend door: Minderhedenforum, BOEH!, Furia, Ella VZW, KARAMAH EU, CCIB, Bepax, Kif Kif, Hand in hand, Tayush, CRIC, Orbit VZW, COCAD, EEN ANDERE JOODSE STEM (EAJS, AJV), ABVV/ACOD, Kahina, ACV en MRAX.