Michael Moore is een genre op zichzelf. Hij is misschien niet de uitvinder, maar voorlopig wél de eigenaar van een stijl en een perspectief. Al vanaf Roger & Me kapitaliseerde hij op afwijzing. Afgewezen worden (door machtige mensen en instellingen) als troef. Afwijzing als rode draad, als een manier om een verhaal te vertellen over (on)verantwoordelijkheid. Michael Moore is de ultieme underdog, de stem van het verzet. Het Amerika van Donald Trump is dus per definitie zijn comfort zone.
Michael Moore is de ultieme underdog, de stem van het verzet. Het Amerika van Donald Trump is dus per definitie zijn comfort zone.
Naast een genre werd hij ook snel een auteur. Dat Bowling for Columbine een speciale prijs kreeg in Cannes én een Oscar voor de beste documentaire, verplichtte ook zijn tegenstanders om hem ernstig te nemen. Ondanks zijn provocaties, zijn nonchalance en zijn bijtende satire. Het verzet had ineens macht: hij plaatste eigenhandig gun control in de VS op de internationale agenda.
Michael Moore kan een verhaal vertellen. Hij weet dat je soms moet oversimplificeren en dat je de complexiteit van de waarheid er oneer mee doet, maar de ideeën zijn dan ook veel belangrijker dan de details. En de ideeën, die zijn oprecht. Die kan hij ook als geen ander communiceren, met onder andere hulp van een hoog entertainment-gehalte.
Met Fahrenheit 9/11 won hij in 2004 de Gouden Palm in Cannes. Hij speelde verder in op het internationale karakter van de Amerikaanse interne keuken. Moore bevestigde vooral zijn plaats als een goede verteller: springen van tragiek naar humor, van de kleine verhalen tot geopolitieke macroscenario’s; complexe verhoudingen uitgelegd krijgen met schijnbare moeiteloosheid. Veertien jaar later keert hij de getallen om: terwijl Fahrenheit 9/11 naar de terreuraanslag op de WTC-torens verwijst, verwijst zijn nieuwste wapenfeit Fahrenheit 11/9 naar de ochtend wanneer Amerika wakker werd met Donald Trump als president.
Fahrenheit 11/9 is een hoopvolle film.
Fahrenheit 11/9 is een portret van de Trump-era. Een portret van een land waar seksisme, racisme, populisme, geweld en haat zichtbaarder zijn geworden. Dat is natuurlijk niet prettig om te zien, maar Fahrenheit 11/9 is een hoopvolle film. Geen geruststellende film, in ieder geval, bij Michael Moore val je zeker dichter bij de uncomfortable truth dan bij de reassuring lie. Omdat hij centraal staat in zijn eigen films, valt het ook sterk op dat hij fysiek aftakelt, maar als filmmaker is hij wel in vorm.
Net zoals Fahrenheit 9/11, begint Fahrenheit 11/9 met een verwijzing naar de electorale kronkels die het mogelijk maken om een gecontesteerde republican in de White House te krijgen. Maar deze film is gelukkig veel meer dan Trump-bashing. In feite gaat een groot deel van de film niet eens over Trump, maar over het land dat Trump en zijn voorspelbare overwinning mogelijk maakte.
Fahrenheit 11/9 gaat over autoriteiten die met beschamende straffeloosheid hun verantwoordelijkheden verwaarlozen. Het gaat over een land dat over Hillary Clinton oordeelde met andere morele maatstaven dan Trump, wellicht omdat ze een vrouw is. Het gaat over een democratische partij die Bernie Sanders anders behandelde dan Clinton, wellicht omdat hij een veel radicalere breuk betekende met de status quo. Het gaat over media die de vuile Trump-campagne als een gouden kans zagen om er profit mee te maken. Het gaat over een land waar stemonthouding een reële dreiging bewees te vormen voor de electorale democratieën van de wereld. Een land waar ook 8 jaar Obama een verantwoordelijkheid draagt.
Een dokter vat het uitstekend samen: de American Dream werkte prima voor haar, maar de kinderen voor wie ze werkt maken een American Nightmare mee. We krijgen het not so great America te zien maar blijven niet vast bij de gemythologiseerde white anger. We zien een land waar armoede, falende diensten en falend onderwijs onmiskenbaar zijn. Maar ook een land waar geweld ruimte maakt voor een beloftevolle en geëngageerde jonge generatie, van studenten tot grassroots politici, die niet blij zijn met schietpartijen noch vrouwonvriendelijkheid en niet bang zijn om op straat te komen. En dat is hoopvol.
Michael Moore werpt een intelligente kijk op de structurele redenen die het Trump-debacle mogelijk hebben gemaakt.
Moore heeft een aantal minder succesvolle films achter de rug. In Sicko kaartte hij een groot probleem aan, de Amerikaanse sociale zekerheid, maar de vergelijkingen met Cuba waren een beetje té populistisch. De bankencrisis werd door anderen, zowel in fictie als in non-fictie, beter aangepakt dan in zijn Capitalism: a love story. Where to invade next had een geforceerd opzet en het resultaat was nogal doorzichtig en pamflettair. Met Fahrenheit 11/9 gaat hij terug naar zijn kleinschaliger en dus humaner werk, terug naar een minder clowneske nederigheid. Hij werpt een intelligente kijk op de structurele redenen die het Trump-debacle mogelijk hebben gemaakt. Fahrenheit 11/9 is een röntgenfoto van het opstaan van het despotisme.
Fahrenheit 11/9, een film van Michael Moore, vanaf 10.10.2018 in de bioscoop.
