Zes maanden geleden stonden 6 bekende Vlamingen op de luchthaven van Zaventem, klaar voor een reis naar het onbekende. Wekenlang zouden ze dezelfde routes afleggen die vluchtelingen vanuit Somalië en Irak richting Europa nemen. De reeks verscheen op Vier en bracht heel wat teweeg op sociale media. Hoe gaat het nu 6 maanden later met de deelnemers? Welke impact heeft de reis op hen gehad en hoe ging het leven verder na Terug naar eigen land? Deze week een gesprek met Margriet Hermans.
Hoe is het voor jou begonnen en wat was jouw motivatie om mee te gaan?
Ik kreeg een telefoontje van VIER met uitleg over het programma. Ze zouden het spoor volgen van vluchtelingen om te zien wat ze allemaal meemaken. Ik wist meteen dat het een heus avontuur zou worden en moest er even over nadenken. Ik wist niet of ik het fysiek en moreel wel aankon, maar na lang nadenken heb ik beslist om mee te doen, mede dankzij Jean-Marie Dedecker die mij overhaalde om mee te gaan. Het thuisfront was niet zo gelukkig met mijn beslissing, maar de reis was iets dat ik echt wou doen. De crew had ons ook garanties gegeven, dat het veilig en respectvol zou zijn want het moest voor mij een inleefreis zijn, geen sensatie survival tocht. Ik wou dat het met respect voor de vluchtelingen zou zijn en met respect voor de menselijkheid.
Welk beeld uit de reeks heeft je het meest aangegrepen?
Het was een beeld dat niet in de reeks is gekomen. Een ontmoeting met een oud Syrisch koppel, 70 en 72 jaar, die met een beetje geld op het Taksirplein in Istanbul zaten. Dat is de plek waar alle bootvluchtelingen samenkomen in de hoop zo snel mogelijk te vertrekken. Het koppel vond niemand dat hen wou meenemen. Ze zagen het ook niet zitten om asiel aan te vragen omdat er geen zicht op een toekomst was in Turkije. De man pakte zijn vrouw bij de hand en zei: “We zitten hier al acht maanden. Als we hier binnen 14 dagen nog zitten plegen we samen zelfmoord.” Daar was ik helemaal niet goed van. Je hoort ons hier dan zeggen: “Oude mensen kunnen hier niets komen doen, want ze kunnen niet werken en kosten ons zo enkel maar geld.” Ja klopt, die zijn oud en kunnen niet werken, maar gun hen toch een rustige oude dag alstublieft. Dat moeten we ons toch kunnen permitteren. Ook de scene waar wij in de grote boot zaten en rubberen bootjes na ons aankwamen en naar ons zwaaiden “we zijn er” raakte me diep. Ik vond het zo ontroerend want ik dacht: “Ze zijn er nog lang niet.” Nu begint de hel pas, want Europa is gewoon de hel. Ze maken het hen zo moeilijk om hier te geraken dat het gewoonweg belachelijk is. Als ik zie wat ze in Macedonië, Slovenië en andere Balkan landen met de vluchtelingen doen, dat is gewoon onmenselijk. Ze steken hen in een onverwarmde trein in ijskoude omstandigheden, wat mij gewoon deed denken aan de deportatie van de joden. Ze moeten dat allemaal maar ondergaan, want ze hebben geen keuze. Het is dat of sterven. Ontzettend wreed, maar dat besef je allemaal niet als je hier zit.
Waren er naast de miserie ook mooie, hoopvolle momenten?
Ja, als ik de vrijwilligers zag die de vluchtelingen met open armen ontvingen en droge kleren en eten gaven, zoals op Lesbos bijvoorbeeld. Chapeau aan de Grieken want ze hebben het financieel moeilijk, maar ze doen toch heel veel voor hen en vooral mét respect. Andere landen doen dat maar omdat ze moeten. Tegen de Grieken zeggen dat ze hun kustgrenzen moeten bewaken is belachelijk. Het hele land is omringd door kust. Begin daar maar eens aan. Nu ze niet meer langs Turkije mogen komen, komen ze gewoon langs Italië. Het is hypocriet om ze tegen te houden. Je moet dat op een andere manier oplossen. Europa moet op lange termijn leren denken. De vluchtelingenstroom gaat niet stoppen tot de bombardementen in Syrië en omliggende landen gaan stoppen. Daar is gewoon geen stabiliteit te vinden omdat alles daar is platgebombardeerd. Net zoals in Somalië. Wat we daar zagen was verschrikkelijk. Er staat niets meer recht. Daar is geen toekomst meer, enkel terreur. Mensen daar waren ook bang om met ons te praten want ze lopen risico om te worden verklikt en door Al-Shabaab (terreurorganisatie in Somalië) gemarteld of zelfs gedood te worden. Hoe kunnen mensen toch zo wreed zijn?
Is er een les die je hebt geleerd uit TNEL die je elke dag met je meedraagt?
Verschillende. (1) Oordeel niet te snel, en zeker niet als je op een paar 1000km afstand zit. Je kan je dat namelijk allemaal niet inbeelden tot je daar zelf bent. (2) En ‘moslim’ bestaat niet. Er bestaan verschillende soorten moslims. Ik heb absoluut geen probleem met moslims. Het probleem zit tussen de moslims onderling, dat heb ik tijdens de reis zelf gemerkt. Hoe Afghanen bijvoorbeeld tegen de Syriërs deden of Pakistanen omdat de een volgens de andere niet moslim genoeg is en de andere weer te veel. Dat was net zoals in Europa vroeger met de christenen. Elkaar martelen omdat de een niet christen genoeg was volgens de andere. Dat is ook wat IS doet. Voor hen betekent moslim zijn, voor hen kruipen. Dat heeft niets met religie te maken. Dat is puur machtsmisbruik. Dat doet ook Al-Shabaab in Somalië. De inwoners vluchtten daar om 2 redenen: (1) De jarenlange droogte en het mislukken van de oogst. Het kleine beetje graan dat ze nog opzij hadden werd gestolen door Al-Shabaab. (2) En terreur. Wie tegenspartelde werd meteen verkracht of vermoord en zijn te voet naar Kenia moeten vluchten. Ze willen allemaal terug, want ze leven daar in erbarmelijke omstandigheden, maar ze kunnen niet terug want de situatie in Somalië is nog erger. Het is daar echt le début de la fin. Ook in Syrië. Je moet daar aan tafel gaan zitten met Assad, want er is gewoon geen andere keuze. Dialoog is de enige oplossing om het land terug in vrede te krijgen en herop te bouwen. Het probleem daar is ook dat er verschillende conflicten binnenin Syrië aan de gang zijn. Het verschil zien tussen een regeringssoldaat, een rebel en een IS soldaat is enorm moeilijk als je in die oorlogszones zit. En dan heb je nog eens verschillende landen die gemoeid zijn. Het is dus begrijpelijk dat sommige niet terug willen want ze zijn alles kwijt. Andere willen terug als ze steun krijgen om terug hun leven op te bouwen. Uiteindelijk zoeken ze maar 1 ding en dat is veiligheid. Daar heb ik een liedje over geschreven, Het beloofde land.
Hoe ervaarde je het reisgezelschap?
Ik kende maar één iemand echt goed voor het vertrek en dat was Jean-Marie. Daarom dat ik dus heel blij was dat hij in mijn groep zat. Ook Ish zat in mijn groep, echt een schat van een jongen. Hij kreeg de volle laag van ons, omdat ik en Jean-Marie ongelovig zijn en Ish gelovig. Ik heb niets tegen godsdienst, maar ik begrijp dat gewoon niet. Ik heb wel een probleem met hoofddoeken, maar ik kom daar eerlijk voor uit. Niet omdat mensen geen religieus symbool zouden mogen dragen, maar voor mij is de hoofddoek gewoon het verkeerde. Waarom dragen de meisjes niet gewoon oorbellen met een half maantje bijvoorbeeld? Dat zou geen enkel probleem zijn. Voor mij is de hoofddoek het terugduwen van de vrouwelijkheid en daar hebben wij verdomme 3 tot 4 generaties net zo hard voor gevochten. Ik had het wel verkeerd verwoord tegen Ish. Ik zei hem dat de hoofddoek een pure provocatie op mijn waarden en normen was waarmee ik ben opgevoed, maar of die meisjes dat beseffen dat dat een provocatie is, dat weet ik niet.
We hebben ook intense momenten gehad waar we samen zaten en discussieerden hoe Europa bezig is met de crisis en hoe wij ermee bezig zijn. s ’Avonds waren we altijd verschrikkelijk moe omdat het heel lange dagen waren en alles zwaarbeveiligd was.
Hoe waren de eerste dagen na de reis?
Heel moeilijk moet ik toegeven want ik kon het niet loslaten, zeker toen ze begonnen met uitzenden. Alle mensen die me zagen vroegen dezelfde vragen. Daarom kwam ik op het idee om zelf naar de mensen toe te gaan met mijn antwoorden. Ik ga nu op tour met mijn conference over de reis. Een tocht als vluchteling heb ik het genoemd waarin ik in geuren en kleuren vertel over onze tocht en de indrukken op verschillende plekken. Op het einde vertel ik over 22 maart (de dag van de aanslagen in Brussel). Toen zeiden heel veel mensen: “Dit is wat er gebeurt als je al die vluchtelingen binnenlaat”. Dat discours wil ik absoluut opsplitsen want de vluchtelingenproblematiek staat totaal los van radicalisering. We hebben te lang de verkeerde kant opgekeken. Veel ouders van geradicaliseerde jongeren wisten heel vaak ook niets over hun kind.
Hoe was het om de beelden terug te zien op tv?
Enorm confronterend. Alle emoties kwamen ook meteen terug. Als je heel de documentaire opnieuw bekijkt zie je dat we allemaal wel bijdraaien. We waren in het begin toch wel wat radicaler dan op het einde. Vooral ik dan. Ik ben niet meer zo bang om mensen binnen te laten. Het was ook interessant om de beelden van de anderen te zien, om te zien wat zij van de situaties dachten en op welke momenten zij ontroerd waren.
Welke stad heeft het meeste indruk gemaakt op jou?
Izmir, want dat is de laatste stad waar iedereen wacht om het bootje in te gaan. Je voelt dat je daar aan de poort van Europa zit. Lesbos ook door de gastvrijheid die daar te zien was. Dat was heel mooi en daar kunnen wij echt wel wat van leren.
Er kwam heel veel reactie op sociale media over de reis. Sommige hielden zich daar bewust van weg, sommige vonden hun weg juist naar sociale media om hun gedachten bij de reis te delen en in gesprek te gaan met de kijkers. Welke optie was het voor jou?
Ik heb daar bewust afstand van genomen. Ik kreeg veel reacties binnen, maar reageerde er niet op. Mijn dochter maakte zich wel zorgen, maar ik weet ondertussen al dat je nooit iedereen gelukkig kan houden. Je zal altijd een voor- en een tegenkamp hebben. Het is ondertussen ook al bekoeld, dus ik til daar niet te zwaar aan. Ik heb een voorkeur voor de face-to-face confrontatie. Als mensen iets tegen mij willen zeggen zijn ze altijd welkom om dat in mijn gezicht te komen zeggen. Het moet wel beleefd blijven. Op sociale media hebben mensen geen grenzen meer en schelden ze snel uit want niemand houdt ze tegen.
Zou je het anderen aanraden om eens tot daar te gaan?
Ik zou de tocht zelf niet aanraden, maar wel om de reeks te zien. Het lijkt voor mij wat op ramptoerisme om mensen aan te raden naar daar te gaan. Wij kunnen ons dat permitteren om daar rond te lopen en zonder kleerscheuren terug naar huis te gaan, maar dat vind ik respectloos tegenover de mensen daar. De reeks geeft je al een goed beeld van hoe de situatie daar is.
Wat ga je doen met wat je hebt geleerd?
Ik geef nu conferences (De tocht van een vluchteling) over alles wat ik heb gezien en geleerd onderweg. Ik hoop dat jonge mensen de problematiek nu levend houden want die is er nog steeds ook als de overheid die nu wat probeert weg wimpelen: “We houden ze tegen in Turkije.” Ja je houdt ze tegen in Turkije, maar wat voor ellende is daar nu aan de gang? Ik vind dat we er eerlijk en open over moeten blijven converseren tot we samen een oplossing vinden en er vrede is in die landen is die wij eventueel sponsoren. We moeten tot een Marshallplan komen, ook als wij daar zelf voor moeten betalen. We gaan er op lange termijn ook wel aan verdienen. Je moet investeren, maar die investering gaat later ook wel opbrengen. Ook in onderwijs enzovoort. Op dat vlak ben ik liberaal. Een win-win situatie voor iedereen.
Is er nog een boodschap die je wenst te verkondigen?
Europa doet wel veel voor de vluchtelingen. Er zijn kampen waar ze alle hulp krijgen die nodig is, namelijk medische hulp, onderwijs, eten, onderdak enzovoort. Het is dus niet alleen kommer en kwel. De meesten willen ook ingeschakeld worden in ons economisch systeem. Ze willen het niet zomaar krijgen, ze willen ervoor werken. Ik vind dat het dan onze plicht is om daarin te investeren, onze grenzen terug wat open te stellen en solidair te zijn. Angela Merkel heeft gezegd “Wir schaffen das” en ik geloof dat wel. We hebben wel nood aan juiste cijfers, want zolang dat niet gebeurd wordt er gelogen en misbruiken mensen als Filip De Winter dat om mensen bang te maken.
Ook Turkije doet veel voor de vluchtelingen, want er zitten ondertussen wel al 1 miljoen vluchtelingen in dat land. Ze profiteren er ook wel van, want ze zetten Syriërs in op de landbouw voor zeer lage uurlonen. Ook kindjes worden nu ingezet in naaiateliers voor een appel en ei.
Mensen moeten goed beseffen dat de vluchtelingenproblematiek losstaat van radicalisering en dat nu we eindelijk wakker zijn, we de gemeenschap goed moeten ondersteunen en betrekken. Er moeten mogelijkheden langs de kant van de overheid zijn om te investeren in onze leefgemeenschappen en internationale hulp aan te bieden. Dat is onze humane opdracht. Wij hebben ook armen, klopt, maar daar is hier al een klein opvangcircuit voor. Er zijn altijd mensen die het minder doen in het leven, maar dat betekent niet dat we ze in de vuilbak moeten gooien. Het is aan de anderen om ze te onderhouden. Er kan altijd een dag komen waarop wij zelf ziek worden bijvoorbeeld en hulp van anderen zullen nodig hebben. Iedereen moet bijdragen.
