Eén van de belangrijkste veranderingen in het politieke spel van de naderende gemeenteraadsverkiezingen is de opkomst van twee nieuwe partijen die zich als antiracistisch profileren en die de maatschappelijke superdiversiteit op hun lijsten expliciet willen vertegenwoordigen. Enige tijd geleden publiceerde Kif Kif coördinator Mohamed El Khalfioui een inhoudelijke analyse van hun partijprogramma’s. Maar daarmee was zeker niet alles gezegd. Integendeel. Het leek vooral een goed vertrekpunt om nog wat dieper in te gaan op de betekenis van D-SA en BeOne in het huidige politieke landschap en de bredere antiracistische strijd. Daarom vroeg ik Mohamed om de analyse verder te zetten in een gesprek met Samira Azabar die aan de UA onderzoek doet naar de politieke participatie van moslims.
Aangezien BeOne van de strijd tegen racisme een speerpunt maakt en aangezien enkele kopstukken van D-SA uit een islamitische studentenvereniging komen, valt het me op dat islam weinig op de voorgrond treedt en dat het aankaarten van islamofobie niet zo sterk aanwezig is in hun retoriek. Hoe komt dat volgens jullie?
Mohamed: Inderdaad. Die thema’s zijn weinig aanwezig. Bij D-SA vind je het idee dat de stad meer moet investeren in het ondersteunen van alle religieuze gemeenschappen, maar daar stopt het ook bij. Ook in het programma van BeOne vind je af en toe het woordje islamofobie, maar nogal in de marge. We mogen nu eenmaal niet onderschatten hoe seculier de ‘allochtone elite’ is. Daardoor probeert D-SA haar behoudsgezindheid op een andere manier te tonen, bijvoorbeeld, door een meer liberale koers in te zetten op economisch vlak en door een meer conservatieve visie binnen te brengen op onderwijs. In mijn ogen wordt het religieuze dus vervangen door een soort neo-conservatisme en door het liberale gedachtegoed ‘dat je het als individu kan maken.’ BeOne staat dan weer voor radicale gelijkheid. Dat wordt dan doorgetrokken op alle niveau’s: LGTBQI-rechten, onderwijs enz. Zo willen ze een grotere groep aanspreken buiten hun moslimkiezers.
Het feit dat je ook andere kiezers wil aanspreken, hoeft echter niet te betekenen dat je daarom per definitie je eventuele islamitische inspiratie achterwege laat. Zeker D-SA had zich toch ook kunnen profileren als moslim-democraten en dus als een soort tegenhanger van de CD&V? In Nederland doet een linksere partij als Nida dat bijvoorbeeld wel. Die partij maakt duidelijk dat ze uiteraard open staat voor iedereen, maar dat ze oorspronkelijk vanuit een islamitische inspiratie vertrok.
Mohamed: In Nederland hebben ze ook verschillende christelijke partijen. Maar hier in Vlaanderen ‘pakt’ dat religieuze niet – ook bij de witte vlamingen niet. Je kon dat ook duidelijk zien in het debat dat door FMW georganiseerd werd in het Zuiderpershuis. De andere, traditionele partijen spraken er D-SA en BeOne niet op aan. Niemand benoemde hen als ‘migrantenpartij’ of ‘moslimpartij’.
Samira: Ik vind het zelf wat dubbel. Ik ben het er niet mee eens dat religie geen belangrijk aspect zou zijn voor die ‘allochtone’ elite. We zien in onderzoek continu opduiken dat islam nog steeds een belangrijke identiteitsmarker is. Wel is er op dat vlak een grote ruimte tussen de verschillende generaties. Ik zou ze niet seculier noemen, maar de latere generaties zoeken naar andere manieren om met hun religie om te gaan. Daarenboven blijkt uit onderzoek dat uitsluiting van minderheden niet enkel gebeurt op etnisch-cultureel vlak, maar voor een groot deel op religieus vlak, zeker met de verrechtsing in onze samenleving. Het gevolg is dat sommige mensen die je misschien niet direct als ‘heel sterk gelovig’ zou omschrijven, zichzelf toch als moslim blijven benoemen. Je ziet dan ook dat deze partijen eveneens op een dubbele manier met deze thematiek omgaan. Afhankelijk van de debatten en het aanwezige publiek gaat men al dan niet op specifieke thema’s inspelen. Maar wanneer in die debatten een onderwerp als ‘discriminatie’ aan bod komt, dan merk je hoezeer ze bepaalde voorbeelden aanhalen die wel degelijk met islamofobie verbonden zijn. Dat gaat dan natuurlijk over het hoofddoekenverbod, over het verbod op onverdoofd slachten enz. Ze benoemen het dus misschien niet altijd even expliciet, maar uiteindelijk gaan ze er heel concreet op in. Dat geldt zowel voor D-SA als BeOne. Op ‘islamitische issues’ overlappen beide partijen dan ook sterk. Alleen zullen ze dat veel sterker naar voor schuiven wanneer ze een islamitisch publiek voor zich hebben. Dat is nu eenmaal het politieke spel. Als je voor een feministische groepering spreekt ga je ook niet plots zomaar over belastingen beginnen.
Mohamed: Dat is zo, maar voor mij is vooral van belang waarom ze een bepaald standpunt innemen. Zijn ze voor de afschaffing van het hoofddoekenverbod omdat ze moslim zijn? of omdat ze, als liberaal, voor individuele vrijheid zijn, zoals D-SA? Of omdat ze voor radicale gelijkheid zijn in alle machtsstructuren, zoals BeOne?
Samira: In de huidige context, waarin de term ‘islam’ een al te negatieve connotatie heeft bij het brede publiek, is het natuurlijk politieke zelfmoord om jezelf expliciet als islamitische partij te bestempelen. Zeker als je een breed publiek wil aanspreken, maak je een vertaling zodat meer mensen zich aangesproken voelen. Maar je ziet wel dat kandidaten op beide lijsten zich persoonlijk heel sterk profileren als o.a. moslim, bijvoorbeeld in filmpjes of op Facebook posts.
Mohamed: De realiteit van het islamofobe klimaat vandaag is inderdaad wat ze is, maar toch maakten deze partijen volgens mij de heel bewuste keuze om niet enkel die ene specifieke achterban aan te spreken en zich ook zo breed mogelijk te profileren. Dat is wat anders dan enkele jaren gelden. In 2004 kwam Dyab Abou Jahjah nog op met MDP, de MoslimDemocratische Partij. Toen profileerde men zich dus veel explicieter op die manier.
Als we de opkomst van beide partijen dan vanuit een wat breder perspectief bekijken, wat betekent dit voor de antirastische strijd in het algemeen? Is dit inderdaad het juiste moment om een politieke vertaling te krijgen van die antiracistische strijd? Of zorgt dat ervoor dat de interne cohesie binnen de antiracstische strijd onder druk komt te staan? Het is immers een typisch fenomeen dat men onder elkaar gaat bekvechten wanneer men politieke tegenstanders wordt.
Samira: Enerzijds zouden ze in theorie op dit vlak deels bondgenoten kunnen zijn, maar het is en blijft een politiek spel en ze zullen beiden proberen om sommige kiezers uit dezelfde kleine poel naar zich toe te trekken. De vraag is dus hoe ze daar mee om zullen gaan. Zullen ze het hard spelen? En hoe ver brengt hen dat dan? Aan de andere kant is het zo dat ze op zich een duidelijk signaal vormen naar de traditionele linkse partijen. Het feit dat ze opkomen maakt duidelijk dat – in hun perceptie - die partijen racisme onvoldoende aankaartten, dat ze faalden ten aanzien van een specifieke doelgroep en dat ze zich moeten herpakken. Je ziet dat trouwens ook gebeuren. Sp.a, bijvoorbeeld, maakte een kentering en wil het hoofddoekenverbod terug weg nadat ze het zelf hadden ingevoerd. Op zich is het dus een interessante dynamiek dat die partijen onder druk komen te staan. Zodus, of ze de antiracistische strijd nu zelf politiek zullen voeren of ze versterken die door druk uit te oefenen op andere partijen, het komt in elk geval ten goede van die burgers die met racisme te maken krijgen omdat men ook via verkiezingen die thema’s op de agenda proberen te krijgen.
Mohamed: Tijdens een debat in Antwerpen was het ook heel interessant om te zien dat er tussen D-SA en BeOne weinig tot geen toenadering was. Er was daarentegen wel toenadering tussen D-SA en Cd&V en tussen BeOne en Pvda. Op een bepaalde moment nam Peter Mertens het op voor Karimah Arektoute, de lijsttrekster van BeOne in Antwerpen. Morad Ramachi, de lijsttrekker van D-SA, zag je dan weer verbroederen met Kris Peeters. De ideologische verwantschap speelt dus een grote rol. Wat betekent dat nu voor het bredere antiracistische veld? Tot pakweg 2015 was antiracisme vooral een linkse tot radicaal linkse beweging. Maar nu zie je ook een andere evolutie waarvan D-SA volgens mij de politieke vertaling is: een liberale kijk op antiracisme. Dat is een beetje zoals datgene wat Bart Somers in Mechelen doet. Racisme niet structureel aanpakken, maar er wel de scherpe kantjes van afvijlen. De structurele kant van de zaak wordt dan wat weggewuifd als een jammer maar onvermijdelijk gevolg van het leven in een liberale samenleving waarin economische ongelijkheid er nu eenmaal bij hoort. Je ziet dat liberale kantje ook in de wijze waarop ze sterk opkomen voor de middenstand of het feit dat ze bewust verwijzen naar denkbeelden van iemand als David Cameron. Bij BeOne is dat anders. Zij maken een meer klassieke linkse en structurele analyse.
Op zich kan het natuurlijk net interessant zijn dat zij daardoor de liberale en de centrumpartijen ook verplichten om zich duidelijker uit te spreken over racisme en dat bijgevolg niet over te laten aan de linkse partijen.
Mohamed: Tegelijkertijd daagt het ook de linkse partijen uit. Als iemand met een familiale migratieachtergrond aangeeft dat hij of zij op een andere manier naar racisme kijkt, dan worden die partijen verplicht om daar een ideologisch antwoord op te bieden.
Samira: Ik vind het wat moeilijk om louter op basis van hun eerste programma grote uitspraken te doen over hun ideologisch kader. Het is nog steeds wat zoeken. Ik vind het altijd interessant om eerst te gaan kijken wat er in hun manifesten staat en vervolgens te bekijken wat ze benadrukken in publieke debatten en welke keuzes ze maken. Dat komt niet altijd zo goed overeen. Daarenboven zijn partijprogramma’s dikwijls voldoende vaag omschreven zodat je niet altijd goed weet welke richting het precies uitgaat, zeker gezien de korte tijd die ze hadden om ze klaar te krijgen. Ik ben dus niet zeker of ze per definitie vanuit zo’n individualistisch standpunt vertrekken. Misschien willen ze vooral alle deuren openhouden en duidelijk maken dat ze zowel met links als met rechts door de deur kunnen – als centrumpartij – om op die manier tot meebesturen te komen.
Mohamed: Daar ben ik minder van overtuigd. Kijk bijvoorbeeld naar de standpunten van D-SA rond onderwijs. Ze pleiten voor het afschaffen van de dubbele contingentering. De enige andere partij die dat doet is N-VA.
Samira: Maar het feit dat je tot een specifiek standpunt komt, zegt weinig over wat de achterliggende argumentatie is. Als je de auto’s uit het centrum wil, kan het zijn dat je de files wil tegengaan maar evengoed kan het zijn dat je de luchtkwaliteit in de stad wil verbeteren. Kijk naar BeOne. Zij komen ook o.a. op voor de middenklasse. Daar speelt vermoedelijk de Brusselse context mee, waar een groot deel van hun achterban ook kleine ondernemers zijn. De Brusselse Marokkaanse slager ligt zeker niet alleen wakker van het hoofddoekenverbod maar is, net als andere ondernemers, vooral ook bezig met het feit dat hij, bijvoorbeeld, parkeerplaats nodig heeft voor zijn cliënteel. Het kan dus best zijn dat er binnen D-SA inderdaad personen zijn met een meer liberale ondernemersachtergrond, en dat dit hun partijprogramma mee bepaalt, maar ze profileren zich op de eerste plaats als een centrumpartij, waardoor je er zowel linkse als rechtse elementen vindt. Wat mij betreft is het dan ook niet zo uitgesproken wat hun ideologische achtergrond precies is.
Mohamed: Op dit moment zijn ze natuurlijk een centrumpartij. Ik denk alleen dat die spreidstand in de toekomst niet houdbaar zal zijn. In het huidige politieke klimaat zullen ze moeten kiezen. De komende maanden zullen uitwijzen welke richting ze uitgaan, centrumlinks of centrumrechts. En als ik hun partijprogramma lees, dan vermoed ik dat het vooral dat tweede zal worden. Dat zie je bijvoorbeeld in hun nadruk op de participatiesamenleving.
Die nadruk op de participatiesamenleving is natuurlijk wel opvallend. Het geeft aan dat hun visie ten dele vertrekt vanuit de logica dat de staat het niet allemaal voor jou zal oplossen en dat je het als burger zoveel mogelijk zelf moet oplossen. Die logica kan zeer status quo bevestigend werken: men doet dan alsof iedereen gelijke kansen heeft en ze op gelijke wijze ‘kan grijpen’, maar in de realiteit is dat niet het geval. Kunnen we dan inderdaad niet zeggen dat D-SA vooral aan de rechterkant staat?
Samira: Het idee van de participatiesamenleving en de bijhorende oproep om het heft in eigen handen te nemen, is natuurlijk overgewaaid uit Nederland en we weten allemaal waar dat daartoe geleid heeft. Het vertrekt weliswaar vanuit de wil om de politiek dichter bij de burger te brengen – bijvoorbeeld door burgerbudgetten vrij te maken op wijkniveau of door referenda te organiseren – maar al snel ga je in de concrete uitwerking merken dat, om allerhande redenen, vooral mensen uit elitegroepen vlot kunnen ‘participeren’. Hoe D-SA dat concept dus precies in de praktijk wil brengen, is mij nog niet zo duidelijk. Maar op dit moment is het probleem dat je op basis van een paar pagina’s in een partijprogramma moet uitmaken wat ze er precies mee bedoelen. Dus ook daar valt het nog te bezien wat hun achterliggende argumenten zijn, hoe ze het dan precies vorm zouden willen geven en of ze de bekende problemen kunnen voorkomen.
Hoe het dus precies zit bij D-SA daar spreek ik mezelf op dit moment liever niet over uit. De toekomst zal het moeten uitwijzen. Maar in elk geval vind ik het bijzonder interessant dat er inderdaad ook meer rechtsere ideeën gaan weerklinken in sommige kringen waar je het spontaan misschien wat minder zou verwachten. Mensen met een familiale migratieachtergrond sluiten niet meer per definitie aan bij de linkse partijen. Er is iets meer variatie in stemgedrag. Dat fenomeen was ook wat me tot mijn huidige onderzoek bracht. Je vindt er weinig over in de academische literatuur met betrekking tot minderheidsgroepen, maar zelf ben ik bijvoorbeeld wel al verrast door gesprekken met jongeren die over communautaire kwesties debatteerden en een vurig pleidooi hielden voor Vlaamse onafhankelijkheid.
Dit is een klein en verwerkt onderdeel van een gesprek dat je in zijn geheel hieronder als podcast kan beluisteren. In die podcast gaan we nog wat dieper in op de algemene betekenis van D-SA en BeOne voor het maatschappelijke debat, maken we een grondigere analyse van de inhoudelijke voorstellen van de partijen, analyseren we hun strategische verschillen en gaan we dieper in op de vraag wat dit alles in de toekomst zou kunnen betekenen, o.a. voor de volgende verkiezingen in 2019.
Wil je op de hoogte blijven van onze volgende podastst? Abonneer je dan op Koffie met Kif Kif via Itunes, Spotify, Stitcher of je favoriete podcast app onder.
