Waarom een vernislaagje beschaving ons niet zal behoeden voor een atoomoorlog

De bekende politicoloog Noam Chomsky benadrukt geregeld dat klimaatsverandering en een atoomoorlog de twee grootste gevaren zijn van onze huidige geglobaliseerde wereld. De reden daarvoor is heel eenvoudig: niet allen zijn ze nu reeds bijzonder reëel (klimaatsverandering is een feit en atoombommen werden in het verleden reeds gebruikt), ze bedreigen ook allebei de volledige mensheid.

Over de dreiging van klimaatsverandering werd en wordt heel wat geschreven. Over de dreiging van een alles verwoestende atoomoorlog heel wat minder. Dat lijkt voor velen immers op iets voor apocalyptische science fiction boekjes uit de jaren vijftig. Nu het militaire spierballengerol tussen de VS en Noord-Korea hoog oploopt en president Trump in de algemene vergadering van de VN stelde dat hij zijn tegenstander ‘totaal’ zou vernietigen,[1] doen we er misschien toch goed aan de mogelijkheid wat serieuzer te nemen en nog eens terug te kijken in de geschiedenis naar die eerste (en tot nu toe gelukkig ook laatste) keer dat atoombommen gebruikt werden. Want hoezeer we onszelf ook ‘te beschaafd’ achten als ‘moderne mensen’ om dergelijke wapens vandaag opnieuw te gebruiken, het feit is en blijft dat die eerste ingezet werden door een ‘beschaafde democratie’ en dat het gebruik ervan steeds gelegitimeerd werd door het idee ‘dat we de beschaafde wereld moeten beschermen’.

Het officiële narratief van de machtshebbers in de VS luidde dat het gebruik van atoomwapens de oorlog vroegtijdig kon beëindigen en op die manier heel wat erger bloedvergieten zou voorkomen. Dat idee vormt voor velen vandaag nog steeds het standaardargument.[2] Maar net zoals het concept ‘veiligheid’ vandaag misbruikt wordt om een beleid te verantwoorden dat de wereld net onveiliger maakt voor de brede bevolking,[3] net zo waren de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki in geen enkel opzicht een noodzaak om ‘de democratie’, ‘de beschaving’ of ‘de mensheid’ te redden.

Zowel voor als na het werpen van de bommen, lieten heel wat hogergeplaatste militaire officieren duidelijk verstaan dat de Japanse overheid op het punt stond te capituleren – indien niet omwille van de succesvolle blokkades van goederen of de constante ‘conventionele’ bommentapijten die verschillende steden te verduren kregen, dan wel omwille van het feit dat de Russische troepen klaar stonden om aan het conflict deel te nemen en de Japanse troepen aan te vallen. Dat laatste element was ook de reden die het meest expliciet door de keizer werd aangehaald om zijn uiteindelijke overgave te verklaren. Zo blijkt toch uit het werk van onderlegde historici.[4]

Wie uitspraken van toenmalige politici en vrijgekomen interne documenten op een rijtje legt, komt dan ook te weten dat de uiteindelijke reden achter het gebruik van de atoomwapens niet zozeer het ‘winnen van de oorlog’ was en wel twee andere, heel wat pijnlijkere motieven. Aan de ene kant was het eenvoudigweg soort ‘test’ voor de net ontwikkelde wapens. Zo nam toenmalig president Henry Truman geen blad voor de mond toen hij zei dat “het experiment een overweldigend succes was.”[5] Aan de andere kant – en dit is volgens vele historici naar alle waarschijnlijkheid de hoofdreden – was het een manier om zonder omwegen de nieuwe militaire macht te tonen. Zo hoopte men niet meteen de Japanse overheid tot andere gedachten te brengen als wel de toenmalige ambities van de Russische overheid binnen de perken te houden. Met de bommen als ‘afschrikmiddel’ wou men van meet af aan duidelijk maken wie de baas was op het nieuwe geopolitieke toneel. Het was meteen ook het startschot van de Koude Oorlog.[6]

Het resultaat van dat spierballengerol in Hiroshima bleek trouwens meer dan 50.000 burgerslachtoffers op minder dan één minuut. In de nasleep daarvan stierven nog vele tienduizenden mensen door de straling van de vrijgekomen kernenergie.[7] Indien de Japanse overheid zich niet snel officieel gewonnen gaf, dan waren volgende bommen reeds in de maak en was men steevast van plan deze eveneens te werpen.[8]

We kunnen er dus maar moeilijk omheen. Het enige land dat het ooit aandurfde dergelijke hallucinante wapens te gebruiken was een beschaafd land met ‘beschaafde leiders’. En in die beschaafde seculiere, moderne en liberale democratie werd deze horrorwaanzin ook meer dan goedgekeurd. Uit enquêtes die enkele dagen na de bomaanslagen werden afgenomen, bleek 85% ze goed te keuren. In 1995 bleek dat nog steeds 59% te zijn.[9]

Dit land – dat in het verleden toonde er niet voor terug te deinzen ze te gebruiken en waarvan het grootste deel van de bevolking het gebruik ervan voor zichzelf weet te legitimeren – is meteen ook het land dat nog steeds het grootste actieve nucleaire arsenaal bezit.[10] En net dat land pleit uitzonderlijk sterk voor een kernwapenverbod in andere staten (of althans in staten waar men geen bevriende relaties mee heeft).

Dus, hoe uitermate problematisch het ook is dat iemand als Kim Jong Un atoomwapens in handen zou hebben, dat iemand als Trump er meer dan 2000 in handen heeft, is nog veel problematischer. Wie vanuit een sterk Amerikacentrisch wereldbeeld vertrekt (en dat doet niet alleen de meerderheid van de burgers in de VS maar dat doet ook de meerderheid in ons eigen land), heeft het vaak moeilijk om zo’n stelling te aanvaarden. Maar volgens de Australische minister van buitenlandse zaken blijkt uit Zuid-Koreaanse opiniepeilingen dat zelfs de Zuid-Koreanen zich meer zorgen maken over Trump dan over Kim Jong-un.[11] Het laagje retorisch vernis dat de wereld opdeelt in ‘beschaafden’ en ‘onbeschaafden’ (of, in Trump’s termen, ‘the righteous many’ en ‘the wicked few’[12]) zal ons nu eenmaal niet beschermen wanneer het enige land dat er ooit gebruikte haar kernwapenarsenaal opnieuw ontsteekt.

**

Deze tekst kadert in het dossier Op stap met Chomsky: het samenspel van macht, conflict & beeldvorming.

**

In zijn boek De mythe van de goede oorlog gaat Historicus Jaques Pauwels gaat dieper in op het gebruik van de atoomwapen en de beeldvorming die de zowel vroeger als nu onze perceptie van de tweede wereldoorlog bepaalt. Op 27 oktober gaat hij met Jonas Slaats (auteur van Fast Food Fatwa’s: over islam, moderniteit en geweld) in gesprek rond het thema Media als katalysator van oorlog? Beeldvorming in WOII en de Oorlog tegen Terreur. Vrijdag 27/10 om 20u. in De Groene Waterman, Wolstraat 7, 2000 Antwerpen.

**

Voetnoeten