De Standaard neemt feitenvrije antimigratieframes over 'terugkeerhubs' klakkeloos over

“Welk land is afschrikwekkend genoeg maar respecteert toch de mensenrechten?” Het had de titel kunnen zijn van een snoeiharde kritiek op het mensonterende en dodelijke afschrikbeleid ten aanzien van mensen op de vlucht in de EU. Een beleid waarbij de lidstaten een race to the bottom voeren om mensen af te schrikken er asiel aan te vragen – van het verspreiden van nepnieuws en het weigeren van opvang tot het bouwen van hekken en het in zee gooien van gehandboeide mensen – maar tegelijkertijd nieuwkomers dwingen schriftelijk te verklaren dat ‘hier de mensenrechten worden nageleefd’. De titel had perfect gepast.

Maar daar ging het hoofdredactioneel commentaar in De Standaard gisteren niet over, en een snoeiharde kritiek was het al evenmin. Wat het wel was? Een lui, warrig en vooral gevaarlijk vertoog over de door de Europese Commissie voorgestelde uitzettingskampen buiten Europa die de deportatie van mensen zonder wettige verblijfsdocumenten zouden moeten vergemakkelijken. Daarbij nam Karel Verhoeven klakkeloos de framing en onwaarheden uit het memorandum van toelichting van de Commissie over.

‘Illegale migranten’ als oorzaak van alle problemen

Te beginnen met de probleemstelling: “Europa is belabberd in het uitwijzen van mensen die geen recht hebben op asiel. Vertrekkers zijn de uitzondering, 80 procent blijft en wordt illegaal”, begint Verhoeven zijn stuk. “Dat onvermogen drijft de prijs op van een ticket naar Europa, verhoogt de risico’s die migranten bereid zijn te nemen, laat de asieldiensten overspoelen, duwt miljoenen in de illegaliteit, slaat het draagvlak voor asiel weg en maakt burgers opstandig en boos. Zo boos, dat ze hun eigen democratie met de hakbijl te lijf gaan. Met die haperende uitzettingen zitten we dus bij de kern van de etterende politieke infectie [sic] rond migratie.”

De bewering dat mensen die ‘illegaal’ in de EU verblijven de oorzaak zijn van de opkomst van antidemocratische partijen, is de omgekeerde wereld en niets minder dan victim blaming

Dodelijke irreguliere vluchtroutes, de opvangcrisis, uitbuiting van mensen zonder papieren en zelfs de opkomst van antidemocratische partijen: al die problemen zouden dus veroorzaakt worden door de haperende uitzettingen van ‘mensen die geen recht hebben op asiel’. Met die stelling spreekt Karel Verhoeven in één beweging migratiewetenschappers, mensenrechtenexperts en middenveldorganisaties als Vluchtelingenwerk Vlaanderen en 11.11.11 tegen.

Asieldiensten worden immers niet ‘overspoeld’, maar sloten het afgelopen decennium gestaag hun opvangcentra met het huidige capaciteitsgebrek tot gevolg. De prijs die mensensmokkelaars kunnen vragen voor een ‘ticket naar Europa’ wordt dan weer vooral opgedreven door het feit dat EU-richtlijn 2001/51/EC het mensen zonder visum onmogelijk maakt om gewoon een vliegticket te kopen. De bewering, tot slot, dat mensen die ‘illegaal’ in de EU verblijven de oorzaak zouden zijn van de opkomst van antidemocratische partijen, is de omgekeerde wereld en niets minder dan victim blaming. Politici – van centrumlinks tot extreemrechts – wakkeren de angst voor en haat tegen mensen op de vlucht opzettelijk aan als onderdeel van hun electorale strategie, en breken vervolgens de fundamenten van de rechtsstaat af om hun kiezers ‘daadkrachtig’ tegen het zorgvuldig geconstrueerde ‘gevaar’ te beschermen. Journalistieke media hebben die zondebokstrategie mede mogelijk gemaakt, door mensen op de vlucht te dehumaniseren en racisme te normaliseren. 


Het frame van de Europese Commissie

De analyse van Verhoeven snijdt dus geen hout. Maar ze past wel perfect in de politieke kraam van de Europese Commissie, en lijkt wel woordelijk overgenomen uit het memorandum van toelichting bij het wetsvoorstel over het gemeenschappelijke terugkeerbeleid: “When people with no right to stay remain in the EU, [it] erodes public support for open and tolerant societies. It incentivises illegal arrivals and exposes those staying illegally to precarious conditions and exploitation by criminal networks. At present, only around 20% of third-country nationals ordered to leave the Union actually do.”

Verhoeven beschrijft ‘illegale’ migranten die ‘asieldiensten laten overspoelen’ als ‘de kern van de politieke infectie rond migratie’, en trekt die medische beeldspraak door bij het bespreken van de voorgestelde oplossingen

Hier valt ook op hoe de Europese Commissie en Karel Verhoeven de mensen beschrijven die in het nieuwe plan zullen worden opgesloten in de gevangenissen buiten Europa. Het zou gaan om ‘mensen die geen recht hebben op asiel’ (‘people with no right to stay’ in het EC-memorandum). Die beschrijving veronderstelt dat verzoeken om internationale bescherming of regularisatie in de EU altijd rechtvaardig en correct verlopen, en gaat onder meer voorbij aan talrijke waarschuwingen van experts en middenveldorganisaties over de geplande ‘versnelde procedures’ aan de Europese buitengrenzen.

En dan hebben we het nog niet over de ontmenselijkende taal gehad. Verhoeven beschrijft ‘illegale’ migranten die ‘asieldiensten laten overspoelen’ als ‘de kern van de politieke infectie rond migratie’, en trekt die medische beeldspraak door bij het bespreken van de voorgestelde oplossingen. “Ursula von der Leyen heeft nu een voorstel tot genezing”, zo staat te lezen. Mensen zonder wettig verblijf vergelijken met ziektes is dehumaniserend, net als het gebruik van watermetaforen zoals 'overspoelen'.

Halfbakken kanttekeningen

Het is niet zo dat de hoofdredacteur van De Standaard de plannen van de Commissie onomwonden toejuicht. In de rest van zijn commentaarstuk neemt Verhoeven eerder een warrige en besluiteloze centrumpositie in. Zo maakt hij een terechte opmerking over het eufemistische taalgebruik van de voorstanders van het uitzettingsplan: “‘Hubs’ en ‘centra’ klinken beter dan kampen, maar er zullen massaal veel mensen vastgehouden worden, als ze er ooit komen.”

Ook werpt Verhoeven weifelend de vraag op in hoeverre de mensenrechten gerespecteerd zouden worden in de landen waar de uitzettingskampen zouden moeten komen: “Die landen moeten afschrikwekkend genoeg zijn voor ‘valse’ asielzoekers. Maar proper genoeg om, alvast theoretisch, de mensenrechten te respecteren. Zijn er landen die aan al die criteria voldoen?”

Die ‘kritische vraagvorm’ is een laffe manier om geen standpunt in te hoeven nemen. Er zijn genoeg aanwijzingen dat het plan van de Europese Commissie de mensenrechten ernstig op de helling zet. Bovendien is het per definitie in strijd met het VN-Vluchtelingenverdrag om mensen “uit [te] zetten of terug [te] leiden naar de grenzen van een grondgebied waar zijn leven of vrijheid bedreigd zou worden op grond van zijn ras, godsdienst [of] nationaliteit.” Niet voor niets trokken Vluchtelingenwerk Vlaanderen en 11.11.11 gisteren met een persbericht aan de alarmbel: “Terugkeerhubs zetten mensenrechten op het spel.” Dat is de zaken benoemen zoals ze zijn.

‘Neem een voorbeeld aan Trump’

Voor Verhoeven is een belangrijker probleem van het nieuwe uitzettingsplan dat het te ‘soft’ is. In plaats van het openen van terugkeerhubs in derde landen, zou de EU volgens hem beter de landen van herkomst van afgewezen asielzoekers dwingen om hen terug te nemen. Neem een voorbeeld aan Trump, is zijn advies: “Trump gaf met Colombia een masterclass in hoe je dat kort en krachtig oplost. Europa zou dat evengoed kunnen, visa, handel, ontwikkelingshulp en diplomatie zijn aardige hefbomen.”

Het is haast niet te geloven dat Karel Verhoeven niet beter weet dan wat hij gisteren in zijn hoofdredactioneel commentaar schreef. Was het tijdgebrek? Of positioneert hij zich als centrumfiguur uit angst voor het verwijt ‘niet objectief’ te zijn?

Ook hier is het niet gemakkelijk om de warrige tekst te ontleden, omdat er zoveel verschillende dingen mis zijn. Ten eerste zorgt een beleid zoals dat van Trump minstens evengoed voor ernstige mensenrechtenschendingen. Ten tweede is de bewering dat Trump het ‘terugkeerprobleem’ kort en krachtig ‘opgelost’ heeft, onjuist. De VS stuurden vorige maand honderden mensen uit verschillende landen naar Panama, om daar opgesloten te worden in afwachting van terugkeer naar hun land van herkomst. Een terugkeerhub, zo je wilt. Na felle kritiek van mensenrechtenexperts en verschillende rechtszaken, besloot Panama vorige week een deel van hen vrij te laten, en zonder uitzicht op een oplossing in de illegaliteit te laten verdwijnen. Noem dat maar kort en krachtig opgelost.

Ten derde is het voorstel om ontwikkelingshulp te laten afhangen van medewerking aan Europees grensbeleid verre van onomstreden. Het is een vorm van chantage waar de wereldwijd meest kwetsbaar gemaakte mensen de dupe van zijn. Dat Verhoeven dit nu zonder schroom poneert als ‘logische’ oplossing, is symptomatisch voor de normalisering van wat ooit een extreemrechtse visie op migratie was. Realiseert hij zich dat hij pleit voor de uitvoering van punt 40 van het zeventigpuntenplan van het Vlaams Blok?

Mediaberichtgeving over migratiebeleid

Het is geen nieuwe vaststelling dat journalistieke media extreemrechtse frames over migratie dag in, dag uit reproduceren. Toch is het commentaarstuk van Karel Verhoeven teleurstellend. De Standaard is over het algemeen kritischer dan talkshows als De Afspraak of De tafel van Gert. En de afgelopen maanden verschenen er in Verhoevens krant opvallend veel kritische stukken over het Belgische en Europese migratiebeleid. De opiniereeks van Albina Fetahaj, auteur van het boek ‘Grenskolonialisme’, was een verademing in een publiek debat waar open grenzen doorgaans taboe zijn. Journalist Kasper Goethals gaf het rapport van 11.11.11 over het dodelijke Europese pushbackbeleid de aandacht die het verdiende, met een artikel op de voorpagina. En ook eerdere mensenrechtenschendingen bij migratiedeals met derde landen zoals Turkije en Tunesië, werden door de krant uitvoerig gedocumenteerd.

Het is daarom haast niet te geloven dat Verhoeven niet beter weet dan wat hij gisteren in zijn hoofdredactioneel commentaar schreef. Was het tijdgebrek? Of positioneert hij zich als centrumfiguur uit angst voor het verwijt ‘niet objectief’ te zijn? Mainstream media worden op sociale media immers steeds vaker beschuldigd ‘te links’ te zijn. Dat heeft onder meer te maken met een politiek spectrum dat in sneltempo naar rechts verschuift. Een middenpositie aanhouden vergt in die context nogal wat ideologische lenigheid. “Een verkrampte reflex om vooral die ­vragen te stellen die ook de spreekwoordelijke man in de straat zich stelt”, zoals voormalig De Standaard-redacteur Filip Rogiers het beschreef. Er wordt niet meer gegidst of ­geduid, er wordt gevolgd. Moedig is dat niet.