De zaak Sophie: disproportioneel geweld bij ID-controle en missend camerabewijs

Sophie Dewulf is een Belgische vrouw met Marokkaanse-Tunesische roots, die toen ze een maand oud was, werd geadopteerd door een familie in België. Ze was de partner van de bekende Belgische muzikant Arno Hintjens, die dit jaar overleed. Sophie had in haar leven nooit iets met criminaliteit te maken gehad. Toch merkte ze van jongs af aan dat ze door haar Noord-Afrikaanse uiterlijk anders behandeld werd door mensen, ook door de politie.

Zo werd haar veel vaker dan haar zus en ouders om haar identiteitsbewijs gevraagd, en werd ze ook vaak extra gecontroleerd op het vliegveld, wat haar familie nooit gebeurde. Op 7 juni 2020 leidde één van die vele controles – moeilijk anders te verklaren dan etnische profilering – tot een voor haar zeer traumatiserend geval van politiegeweld.

Het incident

Die dag was er een grote Black Lives Matter-demonstratie in Brussel, naar aanleiding van de wereldwijde schokgolf na de dood van George Floyd in Minneapolis in de VS. Meer dan 10.000 mensen kwamen samen op en rond het plein voor het Brusselse justitiepaleis. Er was daardoor uitzonderlijk veel politie op de been. 

Sophie maakte die dag een korte wandeling met haar hond, Socrate. “Op 50 meter van mijn appartement spraken twee agenten - een man en een vrouw - me aan, omdat mijn hond niet aan de leiband liep,” vertelde ze na het incident in een interview met Humo. “Ik was hem de avond voordien gaan ophalen bij mijn zus - daar logeerde hij, terwijl Arno z'n laatste chemosessie onderging - en ik vond zijn leiband niet meer. (…) Ik legde het uit aan de agenten, waarop de man antwoordde: 'Dan hebt u niet het recht uw hond uit te laten.' Ik keek naar de hond en zei: 'Kom, Socrate, dan gaan we thuis kaka doen.’”

Op een video van het incident is te zien dat beide agenten Sophie samen zeer hardhandig tegen de muur gedrukt hielden. Het incident werd namelijk gefilmd door een van de eigenaars van een Grieks restaurant op de hoek van de straat, waar Sophie vaste klant was

Sophie draaide zich om om naar huis te wandelen, waarop de agenten haar om identificatie vroegen. Ze had echter alleen haar huissleutels en wat hondenpoepzakjes meegenomen voor de korte wandeling. Daarom stelde ze voor dat de agenten de 50 meter met haar meeliepen naar huis, zodat ze haar ID-kaart daar kon laten zien. Daarop begon de situatie te escaleren.

Een van de agenten vroeg haar of ze wel wist dat ze haar nu konden arresteren. Sophie reageerde dat ze dat dan maar moesten doen, als ze iemand voor zoiets kleins wilden meenemen naar het bureau. “Maar toen wilden ze me fouilleren, zo vertelde ze in het interview. “Dat heb ik geweigerd.” Daarop drukte de vrouwelijke agent haar tegen de muur en hield haar in een houdgreep.

Op een video van het incident is te zien dat beide agenten Sophie samen zeer hardhandig tegen de muur gedrukt hielden. Het incident werd namelijk gefilmd door een van de eigenaars van een Grieks restaurant op de hoek van de straat, waar Sophie vaste klant was. Zij probeerden de politie ook te overtuigen dat ze wel degelijk vijftig meter verderop woonde. Dat had echter niet het verhoopte effect. De mannelijke agent liet hen weten dat ze ‘als ze wisten waar zij woonde’ zelf die papieren maar voor Sophie moesten gaan halen.

Een van de eigenaars van het restaurant liep daarop naar Sophies huis en belde aan om haar partner te vragen om haar ID-kaart te komen brengen. De agenten reageerden sceptisch en leken niet te geloven dat dit daadwerkelijk zou gebeuren. Sophie verzekerde hen daarop dat haar man wel zou komen, en dat ze hun mondmaskers moesten opdoen omdat hij (als man van 71 die onder behandeling was met chemotherapie) tot een risicogroep behoorde voor Covid-19.

Toen haar man aankwam, hadden in de tussentijd verschillende agenten zich bij het tweetal gevoegd dat Sophie vasthield. De agenten schrokken toen ze de partner van Sophie zagen aankomen. In het interview in Humo vertelt Sophie daarover: “Toen ze hem zagen komen, hoorde ik één van de agenten zeggen: 'Merde, het is Arno. Ze sprak de waarheid. Zet vlug jullie mondmaskers op.' Ik mocht bespuwd worden en corona krijgen, maar voor Arno zetten ze hun maskers op. Zó vernederend.”

De agenten lieten Sophie direct gaan, zonder nog interesse te tonen voor haar identiteitskaart.

Gevolgen van het incident

Op weg naar huis barstte Sophie in huilen uit. Bij de dokter werd spierpijn in verschillende lichaamsdelen vastgesteld, en bovendien een emotionele shock als gevolg van het incident. Sophie beschrijft zelf hoe ze in de dagen na het politiegeweld bang werd bij het horen van harde geluiden, concentratieproblemen had, en soms zonder aanleiding begon te trillen en in paniek raakte.

Twee voor de hand liggende getuigen, de restauranteigenaren die het incident filmden, werden niet benaderd. Volgens de advocaat van Sophie gaf de openbaar aanklager daarvoor als reden dat ‘alles dat zij mogelijkerwijs te zeggen zouden kunnen hebben, wel op de video zou staan’

Sophie Dewulf diende na het incident klacht in over het politiegeweld bij het Brusselse parket. Ook plaatste ze de video die de restauranteigenaars hadden gemaakt op sociale media. Het verhaal werd daarop opgepikt door verschillende mediakanalen (vermoedelijk deels vanwege haar bekende partner). 

Omdat ze het belangrijk vond om etnische profilering en disproportioneel politiegeweld onder de aandacht te brengen, deed ze haar verhaal in de dagen die volgden ook zelf in de media, en gaf ze een uitgebreid interview in Humo. Verschillende mediakanalen vroegen daarbij ook de politie om een reactie. Die gaf steeds aan dat zij er "op basis van de huidige informatie vanuit gaat dat het optreden van de agenten correct verliep”, en weigerden verder commentaar.

Ontbrekende camerabeelden

Die ‘huidige informatie’ was echter verre van compleet. De dienst intern toezicht van de politie had de zaak wel onderzocht, en geconcludeerd dat het gebruikte geweld proportioneel was. Echter, er werd voor dat onderzoek en in het gehele onderzoek door het parket buiten de politie geen enkele getuige gehoord. 

Twee voor de hand liggende getuigen, de restauranteigenaren die het incident filmden, werden niet benaderd. Volgens de advocaat van Sophie gaf de openbaar aanklager daarvoor als reden dat ‘alles dat zij mogelijkerwijs te zeggen zouden kunnen hebben, wel op de video zou staan’. Dit is niet de enige opmerkelijke leemte in het onderzoek naar het incident. 

Juridische stappen tegen de slachtoffers die zich in het openbaar uitspreken zijn een terugkerend patroon bij incidenten rond politiegeweld

De advocaat van Sophie had namelijk ook de beveiligingsbeelden opgevraagd van Hotel Atlas, dat een camera had hangen met zicht op de exacte plek van het incident. Daarop ontvingen ze een dvd met een halfuur aan camerabeelden, maar net de vier minuten waarop het incident te zien zouden zijn geweest, misten. Volgens de politie kwam dit omdat de camera enkel filmde als er beweging op straat te zien was, en dat die bewegingssensor niet altijd goed werkte. Dit verklaart echter niet waarom de opnames van alle minuten rondom het incident wél goed werden vastgelegd. Men kan dus stellen dat het onderzoek op zijn minst met incomplete informatie gevoerd werd.

Tegenklacht van de politie

Ondertussen had de politie wel een klacht ingediend tegen Sophie voor laster. Dit omdat zij de publiciteit had opgezocht en in het openbaar had aangegeven dat ze van mening was slachtoffer te zijn van etnische profilering. Juridische stappen tegen de slachtoffers die zich in het openbaar uitspreken zijn een terugkerend patroon bij incidenten rond politiegeweld. 

Voor zover bekend op basis van het onderzoek van Kif Kif en de publieke informatie die nu beschikbaar is, zijn er geen gevolgen geweest voor de betrokken agenten.

Dit artikel werd gebaseerd op onderzoek door voormalig Kif Kif-medewerker Jonas Slaats.