[Dossier Religie en Beeldvorming] Interview met Omar Nahas, een vooruitstrevend moslim

Kif Kif: Kunt u zichzelf even voorstellen?

Mijn naam is Omar Nahas, ik ben geboren in Damascus in 1964 en woon in Antwerpen. Ik ben denker, dichter en schrijver. Ik geef lezingen en workshops over de islam aan de Faculteit voor Vergelijkende Godsdienstwetenschappen in Wilrijk. Daarnaast heb ik ook nog een aantal boeken en artikelen over de islam geschreven. Ik noem mezelf een vooruitstrevend moslim, meer humanistisch spiritueel dan orthodox conservatief. Wat ik hieronder begrijp - voor het hier en nu – zal ik u in dit gesprek uitleggen.

Kif Kif: Welke plaats neemt de islam in binnen uw leven?

Islam heeft een heel centrale plaats in mijn leven. Voor mij biedt de islam een kader van waaruit ik kan handelen. Let wel op ik begrijp het woord islam als vrede of het bewerkstelligen van vrede. Binnen dit kader zijn er nog verschillende andere kaders. Wanneer ik bijvoorbeeld vanuit het kader van moslim zijn met andere mensen omga, pas ik mij aan het kader van de anderen zolang zij vredelievend zijn. Ik zie daar geen tegenstrijdigheid in, integendeel, ik vind het eerder een aanvulling en ik geniet ervan. De islam is voor mij méér dan het naleven van regels, ik geniet ervan en ik kan ervan ontspannen.

Kif Kif: Wat is volgens u het grootste probleem inzake beeldvorming rond de islam?

Ik heb drie problemen in gedachten. Het allereerste is het gebrek aan focus. Daaronder versta ik niet alleen verdieping in bepaalde elementen maar ook langdurige aandacht voor een bepaald onderwerp. Nu springen we van het hoofddoekendebat naar het fundamentalisme en van daaruit weer verder naar een ander cliché. We moeten ons concentreren op een bepaald thema en een visie op lange termijn ontwikkelen die bepaalt hoe we met de aanwezigheid van moslims in Europa willen omgaan. Ik denk niet dat dit een taak is van enkel moslims of enkel niet-moslims,  het is een gezamenlijke taak.

Het tweede probleem is het gebrek aan communicatieve vertegenwoordigers. Dit zijn mensen die hun beroep maken van blijvende communicatie met anderen vanuit de moslimsgemeenschap in al haar diversiteit.

Ik vind dat conservatieve moslims evengoed het recht op een mening hebben als progressieve moslims, vrijzinnige moslims en alle andere gradaties moslims. Ik merk dat conservatieve moslim vertegenwoordigers vaker aan het woord zijn en vaker gedemoniseerd worden. Progressieve gezichten mogen minder vaak aan bod komen. Voor de duidelijkheid, met ‘progressief’ bedoel ik vooruitstrevend, vernieuwend en verantwoord. Respect voor de spelregels van de islam is een voorwaarde om namens moslims te kunnen spreken.

Het derde wezenlijke probleem is dat van ‘ontspannen’. Als je kijkt naar de moslims uit de Andalusische tijd, dan zie je ontspannen moslims die vrij zijn van angst. Er was welvaart, overvloed, men moest zich niet verdedigen. Vandaag voelen moslims zich veel te snel aangevallen en gaan ze bijgevolg te veel in de verdediging. Er moet ruimte zijn voor bespreking, discussie in respect, en dat kan alleen wanneer je ontspannen bent.

Kif Kif: Vindt u de interreligieuze dialoog nuttig?

Ik vind de interreligieuze dialoog heel erg interessant en belangrijk. Men mag echter het  onderscheid tussen interreligieuze dialoog, interculturele dialoog en intermenselijke dialoog niet uit het oog verliezen. Bij de interreligieuze dialoog kunnen de imam en de priester met elkaar in dialoog gaan over religie, zingeving en godsbeeld.

Het probleem van migratie hoort hier slechts gedeeltelijk thuis. Migratie valt namelijk onder de interculturele dialoog, en dat is het werk van mensen, leken dus. Wanneer men het heeft over een bepaalde cultuur die superieur is over een andere, dan heeft men het eigenlijk over mensen.

De intermenselijke dialoog tenslotte, is nog iets anders en dat vind ik juist het meest interessante en nuttige. Hier in Antwerpen zijn wij bijvoorbeeld allemaal burgers, ongeacht onze afkomst. De stad draait op mensen en die komen met elkaar in aanraking, zij het een prettige of op een onprettige wijze. Wanneer de buurman zijn auto parkeert op mijn parkeerplaats, moet ik dat niet gaan verklaren vanuit de Bijbel of de Koran. Ik moet zijn persoon daarover aanspreken, niet zijn religie.

De intermenselijke dialoog kan het kader zijn van een interreligieuze en interculturele dialoog. De mens verwoordt hier hoe hij zijn eigen invulling aan religie of cultuur geeft, men spreekt dan over ‘eigen echte leven’.
De maatschappij drijft dus op drie elementen: de interreligieuze, interculturele en intermenselijke dialoog.

Kif Kif: Gelovigen worden vaak verweten dat ze de enige waarheid claimen. De geloofsbelijdenis van de islam zou daar dan een voorbeeld van zijn. Wat vindt u van deze uitspraak? Is er volgens u ruimte voor ‘andere waarheden’?

Ik ben het eens met de mensen die zeggen dat er één waarheid is. Wij geven als mensen een bepaalde vorm aan die waarheid. Van het moment dat we claimen dat onze vorm van de waarheid de enige waarheid is, is er iets mis. Niemand heeft die ene waarheid in pacht. Dat geldt niet alleen voor gelovigen onderling, maar ook voor wetenschappers, filosofen, noem maar op. Ook speelt het zich af op verschillende niveau: individuen, groepen, landen,… 

Ik vind het belangrijk dat mensen van elkaar leren. Als we bijvoorbeeld even teruggaan naar de religieuze context, zie je dat moslims per definitie geloven in Mozes, Jezus, Zacharias en alle andere profeten. Het is dan ook onzin om christenen of joden als ongelovigen te noemen. Vanuit dezelfde islamitische theorie moeten ook atheïsten gerespecteerd worden.

Kif Kif: Rond de positie van de vrouw bestaan er verschillende mis- en opvattingen. Welk standpunt neemt u hierin in? Wordt de moslimvrouw volgens u onderdrukt?

Ik denk dat er inderdaad veel onderdrukking van is vrouwen in het algemeen en de moslimvrouwen in het bijzonder. Ook in Antwerpen. de mentaliteit van “De man moet gaan werken en de vrouw mag niet gaan werken” komt wel voor. Volgens mij is er in de Koran wel ruimte voor interpretatie over waar en wanneer de vrouw mag werken. Binnen de moslimgemeenschap is de mate van onderdrukking echter niet meetbaar. Een deel van de vrouwen weet niet dat ze onderdrukt worden, ze denken dat het zo hoort. Dat zijn rolpatronen die niet makkelijk te veranderen zijn, en ik denk ook niet dat we ze per se moeten veranderen. Als iemand in België niet wil werken, dan krijgt die terecht geen financiële ondersteuning. Als die persoon het niet erg vindt om geen uitkering te krijgen, is er ook geen probleem.

We moeten ook niet denken dat de onderdrukking van de vrouw altijd de schuld is van de man. Het komt door een heel sociaal stelsel, waarbij oudere vrouwen de onderdrukking van jonge vrouwen ook in stand houden door bijvoorbeeld tegen hun zoon te zeggen welke taken zijn weggelegd voor vrouwen. Dit is volgens mij heel belangrijk in de vorming van een beleid rond emancipatie. Je moet je niet richten tot de onderdrukker alleen, of het nu een man of een vrouw is, maar tot de onderdrukking zelf. Onderdrukking van wie dan ook, mannen, vrouwen, minderjarigen, is niet legitiem. Het doel is de onderdrukking weg te werken en ik denk dat het aanbieden van informatie, educatie, mogelijkheden daarbij heel belangrijk zijn.

Kif Kif: Wat vindt u van het hoofddoekendebat?

Ik meen dat er überhaupt geen echt diepgaand hoofddoekendebat is.  Hooguit was er eerst een verbod op het dragen ervan in scholen en dan pas kwam een gesprek op gang. Als je het mij vraagt dan moet ik zeggen dat een debat nu haar plaats heeft in het maatschappelijke middenveld en niet in de politiek.

Ik vind een hoofddoek belangrijk voor zij die er belang aan hechten. Ik kom uit een familie waarin de vrouwen allemaal een hoofddoek dragen en ik heb daar respect voor.Voor sommige vrouwen bepaalt de hoofddoek hun identiteit mee, voor anderen niet. Dat betekent dat je hen die ruimte ook moet geven.

Kif Kif: Is het dragen van de hoofddoek dan geen religieuze verplichting volgens u?

In theorie wel, Joden en Christenen hebben dat ook. Ik heb geen non in het hele Middellandse zeegebied gezien zonder een alles dekkende hoofddoek. De Koran borduurt voort op de hoofdbedekking die er geweest is toen de boodschap van de islam kwam. “Bedekt met uw Sjaal of Khimaar uw boezem”,  staat in de Koran te lezen, daar kan ik niet om heen. Maar vrouwen enkel en alleen beoordelen op basis van die ene religieuze verplichting is fout. Dit is de eerste keer dat ik het woord ‘fout’ gebruik omdat daar de onderdrukking pas begint. Ik betwijfel of er een dag komt waarop alle moslimvrouwen hun hoofddoek afzetten, er zal altijd een deel zijn dat een hoofddoek draagt. Zij mogen vrouwen die geen hoofddoek dragen echter niet afwijzen. In dat opzicht begrijp ik de discussie die heeft plaatsgevonden binnen het Antwerps Atheneum.

Kif Kif: Hoe zit het dan met werknemers die de staat vertegenwoordigen? Mogen zij een hoofddoek dragen tijdens het beoefenen van hun functie?

Europese overheden lossen dit vraagstuk allemaal op een andere manier op. In Engeland bijvoorbeeld zie je hoofdbedekkingen bij de douaneambtenaren. Europese overheden hebben wat dat betreft wetten op basis van de seculiere staat die totale gelijkheid moet garanderen, toch komen ze uit op verschillende regels.

Voor mij is een vrouw die openstaat voor anderen, midden in de maatschappij staat, haar werk goed doet en een hoofddoek draagt méér burger dan een moslima zonder hoofddoek die niet aan de openbare samenleving deelneemt of neerkijkt op anderen. De attitude is belangrijk, niet het feit of zij al dan niet een hoofddoek draagt.

De overheid is wel in staat wettelijk vast te leggen dat wie wil werken voor de staat geen religieuze tekenen mag dragen. In Turkije is dat ook het geval. Daar zijn er bepaalde universiteiten waar meisjes niet met een hoofddoek mogen rondlopen. Ik ken dan ook situaties waarin meisjes hun hoofddoek afzetten en weer opzetten wanneer ze naar huis gaan.

Het argument dat meisjes zich moeten bedekken om niet te aantrekkelijk te zijn, gaat trouwens ook niet helemaal op, vind ik. Mannen kunnen ook heel aantrekkelijk zijn, zij het voor andere mannen, zij het voor vrouwen. Waarom hoeven zij zich dan niet te bedekken?

Je ziet families waar vrouwen een hoofddoek moeten dragen om zich te bedekken, terwijl de mannen van dezelfde families naar de moskee gaan in strakke broeken en een sexy uiterlijk. Die mannen claimen dan religiositeit, dus dan zeg ik: als bedekt zijn heeft te maken met religiositeit, dan moeten mannen ook bedekt zijn.

Ik ben mij er van bewust dat dit een uitzonderlijke invalshoek is. Hoewel, in Pakistan lopen de mannen ook bedekt, met een brede broek en daarover een soort lang kleed. Dit is een cultureel verschijnsel dat is beïnvloed door de religie. Dat zie je ook in Oman, vrouwen zijn even bedekt als mannen.

Kif Kif: Vindt u dat wetenschap en religie samen gaan?

Ik vind dat er geen enkele tegenstrijdigheid moet zijn tussen wetenschap en religie. Het is juist een dynamiek die de mensen de kans geeft om kritisch te zijn ten opzichte van de wetenschap én tegelijkertijd aanleiding geeft om religieuze teksten te herinterpreteren. 

Kif Kif: Seksualiteit is zo goed als altijd taboe binnen religie. Hoe denkt u dat er meer verdraagzaamheid zou kunnen komen binnen de moslimgemeenschap ten aanzien van homoseksualiteit, moslimmeisjes die verliefd worden op niet-moslimjongens,…?

Er is daarvoor een methodiek ontwikkeld, namelijk de dialooggesprekken. Je brengt mensen bij elkaar, vraagt over welke thema’s ze willen praten en je blijft praten tot er een thema aan bod komt waar ze verder over willen praten. Dan ga je kijken of ze dat thema willen verdiepen en de taken verdelen. Je zit hier dus niet in de stereotiepe situatie van een leraar en toehoorders, maar in een situatie waar iedereen een bijdrage levert. De discussie is nodig, want seksuele diversiteit is overal in de Koran, niet alleen in bepaalde passages. Lees de Koran dus maar, ga maar focussen, verdiepen, er ontspannen over praten en kijken naar wat de mensen bezielt om zo of anders te zijn. Ik meen dat de dialoog ook neutraliteit van de organisator vereist. Je kan geen dialoog starten als je bij voorbaat doelt dat de ander iets moet accepteren. 

Kif Kif: Heeft u bepaalde hoop of verwachtingen voor de toekomst?

Ik geloof dat de islam uiteindelijk wel een plaats zal hebben in Europa, een andere plaats dan ze nu heeft. Een islam die beter georganiseerd is, waarbij er beter gecommuniceerd wordt en, om het met een zeer onislamitische uitspraak te zeggen, water bij de wijn wordt gedaan. In de islam is dat volgens mij mogelijk: je respecteert de regels van halal en haram (wat mag en wat niet) de rest is een ruim terrein voor vernieuwing en voor het samensmelten van vormen en levensstijlen. Ik zie dat helemaal zitten. Ik moet er wel bij zeggen dat niets vanzelf komt. Je moet ervoor zorgen dat de positieve krachten, de krachten die willen communiceren worden ondersteund. De organisaties die enkel voor hun eigen kerk pleiten moet je niet bestrijden, maar je moet ze ook niet ondersteunen. Enkel de organisaties die willen communiceren en compromissen willen sluiten.

--->

Lees hier ook de BLOG van Omar Nahas op Kif Kif