Open Forum Kinderrechtencoalitie > de effecten van racisme op het psychisch welzijn en de ontwikkeling van kinderen

Op 29 September 2015 was Kif Kif aanwezig bij het open forum van de kinderrechtencoalitie Vlaanderen. We volgden een interessante lezing door psychologe Birsen Taspinar over de effecten van racisme op het psychisch welzijn en de ontwikkeling van kinderen.

Racisme is moeilijk te omlijnen en te vatten. Vaak wordt er gediscussieerd over de term omdat men vertrekt vanuit de vooronderstelling dat er verschillende menselijke rassen zouden bestaan, wat in de hedendaagse wetenschap niet meer aanvaard wordt. Naar discriminatie wordt dan weer weinig onderzoek verricht omdat het moeilijk te grijpen is en de grootte van het probleem onderschat wordt. Racisme wordt vaak als een ‘black problem’ gezien. Het is een miskend, onderschat en verwaarloosd probleem in onze samenleving. In het algemeen spreken we van discriminatie als er tussen personen een verschil wordt gemaakt op grond van een kenmerk dat niet relevant is. Dat kan je afkomst zijn, je religie, je leeftijd, levensbeschouwing, handicap, seksuele geaardheid, uiterlijk… We moeten het in al zijn gelaagdheden bekijken.

Racisme is niet altijd zichtbaar, daarom moeten we stilstaan bij wat er zich vanbinnen bij een persoon  afspeelt die gediscrimineerd wordt, wat doet dit met hem? We leggen het probleem vaak bij de ander en hebben het privilege om er niet over te hoeven nadenken.

Cartoons op 1 september

Vallen bovenstaande cartoons, met betrekking op het onderwijs, die op 1 september verschenen onder de vrijheid van meningsuiting of zijn ze discriminerend?

Een religie in vraag durven stellen is in principe niet fout, het is gezond. En bepaalde denkwijze of jezelf in vraag stellen werkt eveneens opbouwend. Maar tot hoever gaan vrijheid van meningsuiting en humor? Hoe ver kan en mag men hier in gaan? Is een ‘grap’ nog grappig als je een andere persoon of groep ermee kwetst? Jongeren die op 1 september geconfronteerd worden met zulke cartoons, wat voor effect heeft dit op hun psychisch welzijn? We kunnen zeggen “het is maar een cartoon”, maar zorg je er op die manier niet voor dat er hokjes en groepen gecreëerd worden?

Vrijheid moet beperkt worden, waar je de vrijheid van een andere ontneemt. Want hoe ‘vrij’ is vrijheid van meningsuiting als je de ander hiermee kwetst?

Racisme kan bewust of onbewust gebeuren, het kan bijvoorbeeld gaan over een vertekend beeld dat men heeft van wat als ‘goed’ of ‘slecht’ wordt gezien. Daarnaast kan het verworden zijn binnen structuren of systemen waardoor men een bepaalde groep gaat uitsluiten. Bijvoorbeeld: geen hoofddoek in het onderwijs of geen burkini bij het zwemmen. Zorgt dit er niet voor dat men een bepaalde groep uitsluit en dat deze net hierdoor niet gaan participeren, integreren?

Racisme is een alledaags gebeuren, het gaat hier niet om 1 incident. Het kan zich overal voordoen, op school, tijdens het winkelen, thuis. Een cumulatie van al die kleine ervaringen zorgt voor een groot effect op het psychisch welzijn van een individu of groep.

Wanneer men dagelijks gediscrimineerd wordt, kan het dat men dit begint te normaliseren en zich er niet meer tegen verzet. Dit creëert een stil alledaags racisme,  waarbij we het als persoon of maatschappij gaan aanvaarden. Net dit is gevaarlijk. We gaan er snel over en vergeten het psychologisch effect van het gediscrimineerd worden.

Getuigenis van leerlingen uit het secundair onderwijs

• ‘Jullie zijn slechte reclame voor onze school, soms ontvang je deze commentaren al ‘lachend’ op een subtiele manier, maar toch doet het pijn’.

• ‘A ben je terug, ja mevrouw, ik heb men jaar gedubbeld , wil er dit jaar voor gaan’.

  ‘Jammer dat je de raad van de school niet hebt opgevolgd, je zal toch in het BSO eindigen’.

•  ‘Toen ik me meer begon te bedekken en meer voor mijn religie wilde gaan, voelde ik dat het niet geaccepteerd werd’.

De leerlingen benadrukten tijdens een zeer emotionele getuigenis, wat voor een effect deze woorden hadden op hun psychisch welzijn. Je voelt je niet aanvaard en begint het geloof in jezelf te verliezen.  We zijn allen mens, laten we zoeken naar wat ons verbindt en niet naar wat ons scheidt.

Hoe groot is de rol van de school?

• Als leerkracht alleen kan je de negatieve spiraal niet alleen doorbreken. Er dient met het hele schoolteam gewerkt te worden.

• Als school is het belangrijk om leerkrachten in te zetten met een andere etnische achtergrond. En school met een gemengd team en bestuur bevordert zowel het welbevinden van leerkrachten als dat van de leerlingen.

• De school is een kleine weergave van de maatschappij. Bij de start van het schooljaar op 1 september dient de school zich al verwelkomend op te stellen, want daar begint het. Een voorbeeld is het hoofddoeken verbod. Indien een meisje dat er zelf voor kiest een hoofddoek te dragen deze uit moet doen, hoe welkom voelt ze zich dan nog?  Het is belangrijk om elkaar te leren kennen. Een leerkracht met hoofddoek, wat betekent dit voor haar? Waarom draagt zij een hoofddoek? Of een leerkracht die vegetariër is en zich graag alternatief kleedt, waarom doet hij of zij dit? Laten we niet enkel kijken naar mensen met een andere etnische achtergrond maar ook België in zijn diversiteit aan eigen cultuur in beeld brengen.

• We dienen niet enkel thema’s aan te bieden als verschillende soorten voeding als we de leerlingen over diversiteit willen leren, maar moete verder gaan dan dat. Cultuur, religie… is meer dan enkel voeding.

• We dienen voor ouderparticipatie te zorgen door alle ouders vanaf dag één zich welkom te laten voelen.  Sommige ouders worden bij oudercontacten niet eens aangekeken omdat ze de taal niet goed beheersen, terwijl er bijvoorbeeld makkelijk gewerkt kan worden met pictogrammen.

• We dienen elkaars lijden te begrijpen want de 1^ste stap naar verandering, is het erkennen van de pijn van de ander. We moeten durven wijzen op de pijnpunten, helaas is racisme en discriminatie een heel negatief verhaal dat vaak geminimaliseerd wordt. 

   

Het feit dat er een open forum over dit thema werd georganiseerd is een van de vele eerste stappen die moeten gezet worden. Het is een teken van een tendens. Er zijn blijkbaar veel mensen bezorgd over kinderen, ongeacht achtergrond (het event was volzet). Een kind moet terug een kind worden, zonder label - of met veel meer labels dan die paar stereotiepe. Die paar stereotiepen lijken mensen de toelating te geven om minder moeite te moeten doen voor kinderen die onder bepaalde (minderheids)categorieën vallen. Veel mensen tonen ook hun onmacht, hun onkunde of hun "nobele-redder-in-nood"-kant die hier niet altijd op zijn plaats is. Maar de diagnose is er, en dat is al een begin. Nu nog leren hoe we kunnen "genezen" en zeker hoe we moeten voorkomen. Nog een hele weg te gaan.