Vijf boeken over extreemrechts die je zeker moet hebben gelezen

Wat is fascisme?

In het debat rond extreemrechts wordt de term ‘fascist’ vaak gebezigd. Publicist en historicus Robin te Slaa probeert terug te keren naar de oorsprong van het fascisme. De publicatie van zijn boek ‘Wat is fascisme?’ mag terecht worden gezien als een mijlpaal in het onderzoek naar fascisme. Hij is ook medeauteur van het boek ‘De NSB – Ontstaan en opkomst van Nationaal Socialistische Beweging 1931 – 1935’ dat over de Nederlandse Nazibeweging gaat.

Het fascisme was volgens Robin te Slaa een zeer coherente ideologie, die haar intellectuele wortels had in de publieke debatten van die tijd. Het fascisme was zeker geen ideologie die je en cours de route tegenkwam. Het boek geeft uitstekend weer dat de fascistische ideologie diepgeworteld was in de westerse cultuur en moderniteit. Robin te Slaa contextualiseert met zijn boek het fascisme en ontdoet het van hedendaagse populaire etiketten, zoals ‘het ultieme kwaad’ of ‘barbarij’. Kortom, wil je weten waar het fascisme ideologisch voor stond, is zijn boek een aanrader.

Van fascisme naar post-fascisme

In tegenstelling tot Robin te Slaa, ziet de Italiaanse historicus Enzo Traverso wel een link tussen het fascisme en extreemrechts. In zijn publicatie ‘The New Faces of Fascism’ introduceert hij de term ‘post-fascisme’ om de overeenkomsten en verschillen tussen het klassiek fascisme en de hedendaagse extreemrechtse politieke bewegingen te duiden. Daarnaast geeft hij duidelijk weer dat het neofascisme een marginaal fenomeen is. Neofascistische bewegingen zijn organisaties die de erfenis van het klassiek fascisme deel van hun ideologie hebben gemaakt.

Voor Enzo Traverso zijn de meest extreemrechtse bewegingen, organisaties die je kan omschrijven als post-fascistisch. Ze zijn nationalistisch, racistisch en xenofobisch maar willen voor het moment geen terugkeer naar het fascisme. Voor de auteur is het post-fascisme autoritair, conservatief en populistisch. Hij focust zich vooral op het Front National (sinds 2017 heet de partij Rassemblement National) van Marine Le Pen. Hij legt verschillende linken met o.a. het huidige islamdebat en de nostalgie naar het (Frans) kolonialisme.  Tegelijkertijd probeert hij vooral te kijken naar het discours van extreemrechts en te ontwarren waar ze voor staan.

De opkomst van het ‘nieuwe’ rechts-radicalisme

Op 15 juli 1967 werd de lezing ‘Aspecten van het nieuwe rechts-radicalisme’ van de Duitse filosoof Theodor Adorno gepubliceerd. Deze tekst is heel contextueel en gaat vooral over de opkomst van de West-Duitse extreemrechtse partij Nationaldemokratische Partei Deutschlands (NPD). De NPD was tegen 1968 vertegenwoordigd in zeven deelparlementen in West-Duitsland.

Deze tekst is nu ook vertaald in het Nederlands en kan een interessant werk zijn om bijvoorbeeld de opkomst van het hedendaagse extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD) in vooral Oost-Duitsland te interpreteren. De AfD is ook vertegenwoordigd in de Bundestag, het Duits federaal parlement.

Adorno heeft het vooral over de oorzaken die aan de basis liggen van de opgang van extreemrechts. Hij ziet de concentratie van kapitaal, de drang naar een autoritaire leider en ook het creëren van valse vijandsbeelden. Daarnaast probeert Adorno ook strategieën mee te geven om extreemrechts te counteren.

Ongehoord populisme: attitudes van de extreemrechtse kiezer

Daar waar Adorno de extreemrechtse NPD analyseerde, doen de sociologen Thierry Kochuyt en Koen Abts hetzelfde met de Vlaams Belang-kiezer. Het boek is een kwalitatieve studie naar de attitudes van de Vlaams Belang-kiezer door middel van diepte-interviews. De twee sociologen gaan in gesprek met de kiezers van het Vlaams Belang en dit doen ze in de omgeving van Antwerpen. Ze laten zien dat er een onbehagen heerst naar de ‘vreemdelingen’ en de ‘politiek’.

De verklaring voor de opkomst van het Vlaams Belang leggen ze bij de grote maatschappelijke ontwikkelingen als de toegenomen precariteit, globalisering en (de-)urbanisering. Beleidsmakers, politici, activisten en academici die inzicht willen krijgen in de sociologische oorzaken van de opkomst van het Vlaams Belang, doen er goed aan dit boek aan te schaffen.

Eigen volk verovert eigen continent

De Nederlandse historicus en politicoloog Kemal Rijken gaat met zijn boek ‘Eigen volk’ de weg op van het beschrijven van extreemrechtse partijen. Hijzelf gebruikt liever de term ‘rechts-nationalistisch’. Het boek leest als een journalistiek naslagwerk over een aantal extreemrechtse partijen in Europa.

Kemal Rijken schetts de geschiedenis van negen extreemrechtse partijen in Europa. Hij geeft een heel goed beeld over de ontwikkelingen van verschillende extreemrechtse partijen als de AfD en de Italiaanse Lega Nord. Het is zeker geen analytisch, maar vooral een descriptief boek. Toch is het zeer handig om bepaalde ankerpunten van extreemrechts in Europa te ontwarren, zoals hoe het nationalisme en de extreemrechtse ideologie coherent kunnen samengaan.